Haagse taferelen XI: Haagse dynastieën

ThorbeckeBij politieke dynastieën denken we al gauw aan de Verenigde Staten. De familie Bush leverde in het recente verleden onder meer twee presidenten (vader en zoon) en een gouverneur van een belangrijke staat (Florida). Nog bekender zijn de Kennedy’s, die echter maar één president hebben geleverd, die ook nog eens vermoord werd. Deze magere score wordt dan weer ruimschoots gecompenseerd door het aantal publieke ambten dat door andere leden van de familie is bekleed. Denk alleen al aan de beide broers van John F. en een hele reeks andere telgen, waaronder een achterneef (kleinzoon van John F’s eveneens vermoorde broer Robert), die sinds kort voor een district in Massachusetts in het Huis van Afgevaardigden zit. In een wat verder verleden komen we de Roosevelt-dynastie tegen, met wederom twee presidenten, Teddy – naamgever van de teddybeer – en Franklin D (de laatste was getrouwd met een nichtje van de eerste, eveneens Roosevelt geheten). En dichter bij de stichting van de Verenigde Staten vinden we nog de Adams-dynastie, met wederom twee presidenten. In zowel het geval van de Roosevelts als dat van de leden van de familie Adams bekleedden ook andere, minder bekende leden van de families diverse publieke ambten.

Kent Nederland ook zulke politieke dynastieën? De vraag stellen is haar beantwoorden. Eén familie wordt in dit verband altijd wel genoemd, en terecht: de Donners. Stamvader J.H. Donner zat tussen 1880 en 1921 in de Tweede Kamer. Zijn kleinzoon Jan Donner kennen we vooral als minister van Justitie tussen 1926 en 1933. In deze hoedanigheid bracht hij onder meer een artikel over godslastering in het Wetboek van Strafrecht. Zijn zoon André koos niet voor een carrière in de politiek, maar was als eminent staatsrechtgeleerde, rechter in het Hof van Justitie van de EG en lid van de Staatscommissie van advies inzake de Grondwet en de Kieswet (de Staatscommissie-Cals-Donner) wel zeer nauw betrokken bij die politiek. Zijn zoon Piet Hein behoeft nauwelijks nadere introductie. Vooral als minister op drie verschillende departementen – Justitie, Sociale Zaken en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties – heeft hij naam gemaakt. Thans is hij de niet geheel onomstreden vicepresident van de Raad van State, de nieuwe onderkoning van Nederland.

Alexander Frederik de Savornin Lohman (bron: Fotoarchief Eerste Kamer).

Alexander Frederik de Savornin Lohman (bron: Fotoarchief Eerste Kamer).

Voor andere dynastieën moeten we waarschijnlijk wat verder terug in de tijd. We kunnen hier bijvoorbeeld* op de sterk aan de CHU gerelateerde familie De Savornin Lohman wijzen. Stamvader A.F. de Savornin Lohman (1837-1924) zat in beide Kamers en was anderhalf jaar minister. Zijn neef Bonne zat tussen 1926 en 1946 voor de CHU in de Eerste Kamer, terwijl zijn broers S.M.S. de Savornin Lohman en M.A. de Savornin Lohman respectievelijk president van de Algemene Rekenkamer en gouverneur-generaal van Suriname werden. De grootvader van A.F. was lid van de Vergadering van Notabelen die Nederland zijn Grondwet van 1814 gaf, en A.F. was zelf de overgrootvader van Jacqueline de Savornin Lohman, die tussen 1991 en 1995 voor D66 in de Senaat zat. Een zoon van A.F. zat overigens in de Hoge Raad en diezelfde Hoge Raad heeft nu een jonkheer mr. B.C. De Savornin Lohman in de gelederen, waarvan ik een donkerbruin vermoeden heb dat die wel eens familie zou kunnen zijn.

In de huidige Eerste of Tweede Kamer, noch in het huidige kabinet treffen we echter een De Savornin Lohman aan. Ook vinden we daarin geen Heemskerk meer. Jan Heemskerk Azn (1818-1897), Tweede Kamerlid en minister, bracht twee zonen voort die ook de Kamer in gingen: de ARP’ers Theo Heemskerk (die ook minister werd) en Jan Heemskerk (voor wie dat niet gold). De eerste Jan had ook nog een neef, eveneens Jan geheten (maar dan Heemskerk Bzn i.p.v. Azn), die tussen 1849 en 1872 aan de zijde van Thorbecke stond in de Tweede Kamer, maar wel als lid van de huishoudelijke commissie diens paleis de nek omdraaide. Frank Heemskerk is echter voor zover bekend geen familie, dus het lijkt erop dat de Heemskerk-dynastie is uitgestorven.

E.R.H. (Robert) Regout.

E.R.H. (Robert) Regout.

Dat moet ook haast wel gelden voor de familie Regout. De conservatieve Maastrichtse katholiek P.D. Regout (1801-1878) was de stamvader van deze familie van ondernemers. Hij zat tien jaar in de Eerste Kamer. Zijn zoon Louis stond aan de wieg van de Koninklijke Mosa en koos eveneens voor het lidmaatschap van de Senaat. Zijn zonen Louis en Robert kregen elk een eigen Kamer: Louis ging de Eerste in en Robert de Tweede. Beiden waren ook enige tijd minister. Louis had een zoon die ook Louis heette en niet verrassend bleek hij de voorliefde van de zijn vader en grootvader voor de Eerste Kamer te hebben geërfd. Hij zetelde er tussen 1948 en 1963. Maar daarmee was hij wel de laatste telg uit de familie Regout. Vijftig jaar later vinden we geen Regouts meer onder de Kamerleden en de ministers.

Bestaan er, afgezien van de Donners, dan nog Haagse dynastieën? Misschien kunnen we zeggen dat er enige dynastieën in wording zijn. Onder de ministers is Lodewijk Asscher, minister van Sociale Zaken, een neef van oud-senator Edward Asscher (het diamantbedrijf van de Asschers is overigens een familiebedrijf). En onder de Tweede Kamerleden vinden we een aantal kinderen van beroemde ouders. Pieter Duisenberg is de zoon van wijlen Wim, Marit Maij de dochter van Hanja en Pieter Heerma de zoon van wijlen Enneüs. Opvallend is wel dat twee van deze drie Kamerleden een andere politieke voorkeur hebben dan hun ouder. Pieter is van de VVD, terwijl Wim PvdA-boegbeeld was. Die voorliefde voor de sociaal-democraten deelt Marit Maij, terwijl haar moeder het Christen-Democratisch Appel vertegenwoordigde. Alleen Pieter Heerma heeft een aartje naar zijn vaartje: beiden opteerden voor het CDA.

Christine 'Bob' Wttewaall van Stoetwegen, de 'rode freule' (foto: Jac. de Nijs / Anefo - Nationaal Archief, CC BY-SA 3.0-licentie).

Christine ‘Bob’ Wttewaall van Stoetwegen, de ‘rode freule’ (foto: Jac. de Nijs / Anefo – Nationaal Archief, CC BY-SA 3.0-licentie).

Overigens zien we het vaker dat kinderen een andere politieke weg kiezen dan hun ouders. Vader Dolf Joekes was minister namens de PvdA, maar zoon Theo Joekes Tweede Kamerlid voor de VVD. Ook Josias en zijn vader Jan van Aartsen waren lid van andere partijen, de eerste van de VVD, de tweede van de ARP. Heel aardig is de casus De Gaay Fortman. Vader W.F. de Gaay Fortman (ARP) en zoon Bas (PPR) zaten tussen 1977 en 1981 samen in de Eerste Kamer en zullen tijdens de inhuldiging in 1980 ook wel naast elkaar gezeten hebben. En ten slotte gold voor de in 1866 overleden H.A. Wttewaal van Stoetwegen, Tweede Kamerlid voor het district Zwolle en in een eerdere bijdrage besproken, dat hij als bijzonder conservatief te boek stond. Dat kan in elk geval op sociaal gebied bepaald niet gezegd worden van zijn achterkleindochter ‘Rode freule’ Bob Wttewaall van Stoetwegen (CHU), die tussen 1945 en 1971 meer dan 25 jaar in de Tweede Kamer zat.

Maar voor het echte familiewerk moeten we toch in de Eerste Kamer zijn. Vader Wim de Boer gaf daar het stokje door aan dochter Margreet, die net als pa de eer van GroenLinks verdedigt. Nanneke Quik-Schuijt daarentegen hult zich in de clubkleren van de SP, waar haar vader Wim Schuijt in Eerste en Tweede Kamer zat voor de KVP. Marijke Scholten (D66) is de dochter van Ynso Scholten, die voor de CHU staatssecretaris van Onderwijs en minister van Justitie was. Zijn vader was de beroemde rechtsgeleerde Paul Scholten, die niet alleen een eminent wetenschapper was, maar tevens vijf maanden in de Eerste Kamer zat (tot 1 mei 1946) ten tijde van de zogenaamde Voorlopige Staten-Generaal. Allemaal indrukwekkend, maar deze families halen niet onze top drie. Die ziet er als volgt uit:

Op nummer 3 staat senator Willem Witteveen (PvdA), eerder nog getipt in de Staatsrecht Senator Stemwijzer. Zijn inmiddels bijna 92-jarige vader Johan Witteveen (VVD) zat niet alleen in beide Kamers, maar is vooral bekend als minister van Financiën in de kabinetten-Marijnen en De Jong. Hij is weer een kleinzoon van Floor Wibaut (SDAP), naast wethouder in Amsterdam ook dertien jaar lid van de Eerste Kamer (1922-1935).

Op 2 staat Koos Schouwenaar van de VVD. Bij hem treffen we de bijzondere situatie aan dat zowel zijn vader als zijn moeder in de landelijke politiek actief waren. Vader Arie Jan Schouwenaar was Tweede Kamerlid voor de PvdA, moeder Jo Schouwenaar-Franssen Eerste Kamerlid en minister voor de VVD. Zij was ook nog een nicht van Huub Franssen, meer dan twintig jaar Tweede Kamerlid voor de PvdA.

Emmanuel 'Maan' Sassen (bron: Fotoarchief Eerste Kamer).

Emmanuel ‘Maan’ Sassen (bron: Fotoarchief Eerste Kamer).

De winnaar met een neuslengte verschil is echter Pia Lokin-Sassen van het CDA, ook al een tip uit de Staatsrecht Senator Stemwijzer. Zij is de dochter van Maan Sassen, als minister van Overzeese Gebiedsdelen belangrijk tijdens het eerste kabinet-Drees. Ook was hij Eerste en Tweede Kamerlid, Europarlementariër en Eurocommissaris. Zijn overgrootvader N.F.C.J. Sassen (1811-1873) zat in de Eerste Kamer. De ‘N.’ in zijn voornaam staat voor ‘Napoleon’ en hij deelt het geboortejaar 1811 met de zoon van dé Napoleon, eveneens Napoleon geheten. Napoleon Sassens zoon A.M. Sassen zat eveneens in de Eerste Kamer (maar is kennelijk niet de grootvader van Maan Sassen). Met vier Sassens in de Eerste Kamer in verschillende tijdperken staan we evenwel op de drempel van een nieuwe Haagse dynastie!

* De keuze voor de genoemde families is wat willekeurig, maar ik kan niet alles bespreken. Eventuele andere dynastieën zijn (niet uitputtend) de familie Michiels-van Kessenich/Michiels-van Verduynen, de familie De Vos van Steenwijk, de familie Modderman, de familie Van Zuylen van Nijevelt, de familie ‘s Jacob, de familie Asch van Wijck, de familie Diepenhorst en recenter natuurlijk de familie Patijn. Voor de SGP kan nog gewezen worden op vader en zoon Van Dis, voor het CDA op vader Piet Elfferich en dochter Tineke Lodders-Elfferich. Ook aardig: de broers H.J. en E.N. Rahusen zaten allebei in de Eerste Kamer, zij het niet in de zelfde periode. Dat gold wel voor de broers Jan en Klaas ter Laan, die bekend stonden als de Firma Ter Laan. Mien van Itallie-van Embden, Tweede Kamerlid voor de VDB, was een halfzus van VDB-senator David van Embden. Henk Ploeg en Ans Ploeg-Ploeg waren echtelieden en zaten beide in de Tweede Kamer, maar niet tegelijkertijd. Etcetera.

Deze bijdrage verscheen op 20 juni 2013 op het weblog Publiekrecht & Politiek. Willem Witteveen is in 2014 tijdens de ramp met de MH17 om het leven gekomen.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.