Filmrecensie: Paths of Glory. Legisme en partijdige rechtspraak

pathsofgloryposterPaths of Glory van Stanley Kubrick, naar het boek van Humphrey Cobb, is een aangrijpende film over recht en onrecht. De film speelt zich af in 1916, in het door de Grote Oorlog verscheurde Frankrijk. Al ruim twee jaar lang zit er nauwelijks beweging in de frontlinie, terwijl honderdduizenden jonge mannen zijn gesneuveld of voor het leven verminkt. In deze setting besluit de Franse generaal George Broulard dat een militair succes noodzakelijk is. Hij draagt generaal Miraud op om de Ant Hill in te nemen, een zwaar verdedigde Duitse stelling. Miraud is aanvankelijk weinig geneigd om deze kansloze missie aan te nemen, maar Broulard weet hem te paaien met een mogelijke promotie.

Miraud begeeft zich vervolgens naar de loopgraven om de manschappen klaar te stomen voor de grote aanval. Dit doet hij op zijn eigen, onnavolgbare manier, namelijk door aan iedere soldaat die hij tegenkomt te vragen “Are you ready to kill more Germans, soldier?”. Tenslotte komt hij aan bij kolonel Dax (gespeeld door Kirk Douglas), de commandant van het regiment dat de aanval op Ant Hill moet gaan uitvoeren. Deze laat meteen weten dat de aanval je reinste zelfmoord is. Zelfs als de Ant Hill wordt ingenomen, zal 60% van zijn manschappen de actie niet kunnen navertellen. Miraud probeert Dax eerst te enthousiasmeren met een beroep op diens patriottisme, maar Dax pareert dat door – tot woede van Miraud – Samuel Johnson te citeren: “Patriottism is the last refuge of a scoundrel”. Dan dreigt Miraud Dax van zijn commando te ontheffen en met verlof te sturen. De kolonel bindt hierop in: in geen geval wil hij van zijn manschappen gescheiden worden.

De aanval op Ant Hill is vervolgens – het was te verwachten – een complete mislukking. De eerste golf soldaten wordt neergemaaid, de tweede kan vanwege zwaar Duits artillerievuur de eigen loopgraven niet eens verlaten. Dit tot grote woede van generaal Miraud, die de commandant van de Franse artillerie per telefoon laat weten dat deze het vuur op de eigen loopgraven moet openen. Met een slimme juridische argumentatie weet deze commandant, kapitein Moreau, gelukkig een bloedbad te voorkomen: een dergelijk bevel kan alleen schriftelijk worden gegeven, en dient ondertekend te zijn door de verantwoordelijke commandant. Het legisme redt hier levens.

Franse soldaten bij Verdun.

Franse soldaten bij Verdun.

Miraud en Broulard zoeken na de verloren slag naar zondebokken. Ze besluiten drie manschappen uit het regiment van Dax voor de krijgsraad te dagen op beschuldiging van “lafheid in het zicht van de vijand”. De officieren van dat regiment moeten maar drie mannen uitkiezen. Dat deze soldaten moeten hangen, is van meet af aan duidelijk. Een eerlijk proces zullen ze niet krijgen. Het enige lichtpuntje is dat ze wel een advocaat krijgen toegewezen: kolonel Dax, die voor de oorlog een van de beroemdste strafpleiters van Frankrijk was. Het proces dat vervolgens plaatsvindt, lijkt echter nergens op en zou – in hedendaagse termen – een grove schending van artikel 6 EVRM[1] opleveren. De aanklacht wordt niet voorgelezen, de verdediging wordt nauwelijks in staat gesteld vragen te stellen, getuigen worden geweigerd omdat die niet relevant zouden zijn en van het gehele proces wordt geen proces-verbaal opgemaakt.

De drie soldaten die terecht staan, zijn echte pechvogels. Soldaat Arnaud is door het lot aangewezen. Hij is een uitstekend militair, en diverse malen onderscheiden wegens dapperheid. Dat is echter allemaal niet relevant volgens de aanklager, want waar het om gaat is dat hij zich tijdens de laatste slag heeft teruggetrokken. En dat staat onbestreden vast. Soldaat Ferol heeft misschien wel nog meer pech. Hij is gekozen omdat hij een “social undesirable” zou zijn. Ook van hem staat vast dat hij zich teruggetrokken heeft, waarmee de aanklacht bewezen is. De juridische werkelijkheid is belangrijker dan de “echte”, want dat Ferols eenheid compleet aan gruzelementen geschoten was door Duits vuur en van hem toch moeilijk verwacht kon worden dat hij in zijn eentje de Ant Hill innam, is volstrekt niet relevant voor de aanklager.

Het meest schrijnend is misschien wel het geval van korporaal Paris. Hij is gekozen door luitenant Roget omdat hij te veel weet. Roget – een notoire dronkenlap – heeft namelijk de dood van een soldaat op zijn geweten en kan op deze manier de enige getuige uit de weg ruimen. Ook van Paris staat vast dat hij niet de bevelen gehoorzaamd heeft: hij heeft zelfs de loopgraaf niet verlaten. Veel keus had Paris daarbij niet: zijn majoor werd bij het verlaten van de loopgraaf door Duits vuur getroffen, viel van de ladder bovenop Paris en deze raakte daarop bewusteloos. De aanklager is niet onder de indruk. Volgens hem kan Paris dit verhaal niet bewijzen. Dat hij een grote hoofdwond heeft, doet daar niets aan af, want die kan hij net zo goed zelf hebben toegebracht.

Executie door Franse soldaten.

Executie door Franse soldaten.

Het zal duidelijk zijn dat het proces tot een veroordeling leidt. De drie mannen worden door de vooringenomen krijgsraad veroordeeld en voor het vuurpeloton gebracht. Kolonel Dax kan hen niet redden, maar weet nog wel twee troeven uit te spelen. In de eerste plaats benoemt hij de laffe en verraderlijke luitenant Roget tot commandant van het vuurpeloton, zeer tot diens ongenoegen. In de tweede plaats levert hij diverse getuigenverklaringen bij generaal Broulard in, waaruit duidelijk wordt dat generaal Miraud bevel heeft gegeven op zijn eigen troepen te vuren. Broulard, nog altijd bang dat hij de schuld zal krijgen van de mislukte aanval op Ant Hill, besluit hierop Miraud te slachtofferen en een officieel onderzoek naar hem te openen. De man die zondebokken zocht, wordt hiermee zelf de zondebok.

Voor de drie ongelukkigen maakt het niets meer uit. Zij worden ‘s ochtends vroeg gefusilleerd. Dat elke vorm van medemenselijkheid het Franse leger vreemd is, blijkt wel uit het geval van soldaat Arnaud. Hij heeft in de cel een schedelbasisfractuur opgelopen bij een ruzie en heeft niet lang meer te leven, maar wordt niettemin doodgeschoten. Vastgebonden aan een brancard wordt hij voor het vuurpeloton gezet.

Paths of Glory is een rauwe film, die ons duidelijk maakt dat zelf de beste advocaat geen partij is voor een combinatie van nodeloos en selectief legisme, gecombineerd met vooringenomen rechters.

Noot

[1] Waar o.a. staat: “Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld.”

Deze recensie verscheen in 2009 op het weblog Publiekrecht & Politiek.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.