Lord of the Flies is waarschijnlijk het beroemdste boek van de Britse auteur Sir William Golding. Het verhaal over een groep schooljongens die na een vliegtuigcrash aanspoelen op een onbewoond eiland is tweemaal verfilmd. De versie uit 1963 is nog in zwart-wit en bij mijn weten slechts zeer beperkt op video of DVD verkrijgbaar. De versie uit 1990 – een Amerikaanse productie – is daarentegen in ruime mate beschikbaar in de bekende winkels. Hoewel tussen het boek en de twee films de nodige verschillen te ontwaren zijn, blijft de verhaallijn grotendeels hetzelfde. Lord of the Flies is een allegorie op een moderne samenleving, die steeds verder afglijdt richting wreedheid, barbarij en het recht van de sterkste. Golding, in zekere zin een teleurgestelde socialist, schreef het boek ten tijde van de Koude Oorlog, toen velen vreesden voor een atoomoorlog en de misdaden van Stalin al wijd en zijd bekend waren.
Aan het hele verhaal zit ook een constitutioneel element. Dat dient zich al vrij vroeg aan. De schooljongens (Britse schooljongens in het boek, jongens van een militaire school in de film uit 1990) houden een eerste vergadering en staan voor de vraag: hoe nu verder? Volwassenen hebben de vliegtuigcrash niet overleefd (in de film uit 1990 overleeft de piloot, maar hij verdwijnt later), dus de jongens staan er alleen voor. Ze besluiten hun prille gemeenschap een regering te geven en roepen na een korte verkiezing Ralph tot leider uit. Ralph is een van de oudere jongens en het toonbeeld van redelijkheid, regels en orde. Hij wil besluiten nemen na officiële vergaderingen, draagt de jongens op belangrijke taken als het bouwen van hutten en het zoeken van voedsel en water ter hand te nemen, en weet de jongens te overtuigen van de noodzaak van het bouwen van een vuur. Als dat vuur immers gezien wordt door een passerend schip, hebben de jongens een kans op redding. Het is dan ook belangrijk dat het vuur te allen tijde blijft branden.
Ralph krijgt al snel concurrentie van Jack. Jack heeft heel andere ideeën over het verblijf op het eiland. Hij stelt zich aan het hoofd van een groep jongens die op de op het eiland aanwezige wilde varkens wil gaan jagen. Die groep wordt al gauw een staat in de staat. Op een gegeven moment ontstaat bij met name de jongere jongens het idee dat er een Beest op het eiland woont. Ralph probeert op een vergadering dat verhaal met rationele argumenten te ontkrachten, maar Jack pakt het “beter” aan: hij belooft het Beest te zullen doden. Jack heeft wel iets weg van een populistisch politicus: hij belooft het volk veiligheid (doden van het Beest), brood (vers vlees) en spelen (lol maken in plaats van werken).
Dat kan natuurlijk niet lang goed gaan en na enige tijd vindt er dan ook een secessie van de groep rondom Jack plaats. Steeds meer jongens sluiten zich bij de staat van deze leider aan, waarbij hij hen weet te lokken met vers varkensvlees. Met de beschaving binnen de staat van Jack gaat het snel bergafwaarts. De jongens schilderen hun gezichten, voeren wilde dansen uit en raken in een soort extase. Als een van de jongens, een zekere Simon die het geheim van het Beest heeft ontdekt, op hen afrent om de waarheid te vertellen, wordt hij gruwelijk vermoord omdat ze hem voor het Beest aanzien. Maar het kan nog erger. Alleen de staat van Ralph kan vuur maken, omdat deze beschikt over de bril van Piggy, een sullig en dik, maar zeer intelligent jongetje. Als je iets niet hebt, dan pak je het gewoon is het devies van Jack, en niet veel later vinden de eerste oorlogshandelingen plaats.
De sterk uitgedunde groep rond Ralph komt op redelijke en diplomatieke wijze verhaal halen om de bril terug te krijgen, maar het resultaat is dat Piggy vermoord wordt, twee anderen gevangen genomen worden en worden gemarteld, en Ralph moet vluchten voor zijn leven. Een massale klopjacht op deze laatste vertegenwoordiger van de beschaving volgt. Het einde van het boek is verrassend te noemen.
Een van de vragen die als een rode draad door zowel boek als films lopen wordt fraai verwoord door Piggy: “We hebben alles geprobeerd te doen zoals volwassenen het in de echte wereld doen. Waarom is het dan allemaal mislukt?!?” Stof tot nadenken, lijkt me.
Deze recensie verscheen in 2009 op het weblog Publiekrecht & Politiek.