Thermenmuseum Heerlen

Schaalmodel van het Romeinse badhuis.

In de Oudheid liep er een belangrijke Romeinse weg van Boulogne-sur-Mer aan het Kanaal naar de Romeinse kolonie Colonia Claudia Ara Agrippinensium bij Keulen in het huidige Duitsland. Of de weg in de Romeinse tijd een naam had, is niet bekend, maar tegenwoordig spreken we van de Via Belgica. Tegelijkertijd liep er in de Oudheid een eveneens belangrijke Romeinse weg van Aken (Aquae Granni) naar Xanten (Colonia Ulpia Traiana). De eerste weg liep ruwweg west-oost, de tweede zuid-noord. Waar de wegen elkaar kruisten, lag tussen het begin van onze jaartelling en ca. 400 een economisch belangrijke nederzetting – een vicus – met de naam Coriovallum. Het was de voorloper van het huidige Heerlen in Zuid-Limburg. Het belangrijkste overblijfsel van Romeins Heerlen zijn de resten van een thermencomplex uit de eerste eeuw die pas in 1940 werden ontdekt en een jaar later blootgelegd. Van verder onderzoek kwam mede vanwege de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk weinig terecht. Serieuze opgravingen begonnen pas in 1975. Tegenwoordig maken de resten deel uit van het Thermenmuseum, dat in 1977 zijn deuren opende voor het publiek.

De restanten van het badhuis zelf zijn zonder meer het hoogtepunt van het museum, dat verder nog een aantal expositieruimten heeft, een filmzaaltje en een zaaltje met een 3D-voorstelling rondom Heerlen en de thermen. De restanten van de thermen van Coriovallum zijn te bewonderen vanaf de grond en vanaf een hangbrug die van de ruimte met de kassa naar een grote expositieruimte met de vaste collectie loopt. Op de hangbrug staan informatiezuilen die reconstructies in 3D tonen van hoe de verschillende ruimtes van het badhuis eruit moeten hebben gezien. Wie de benedenroute kiest en om het hele terrein heenloopt, krijgt een aardig idee van de omvang van de thermen. Het gebouw is zeker niet te vergelijken met bijvoorbeeld de Thermen van Caracalla of die van Diocletianus in Rome, waar wel tussen de 1.600 en 3.000 mensen tegelijk konden baden. In Coriovallum kan het hooguit om enkele tientallen zijn gegaan (het museum gaat uit van maximaal 50). Als de omvang van het badhuis indicatief is voor de grootte van de nederzetting, dan was Coriovallum bepaald geen grote stad. De thermen van Xanten zijn bijvoorbeeld vier maal groter.

Restanten van het badhuis, gezien vanaf de stookruimte.

Het apodyterium met daarachter het frigidarium en het sudatorium. Het buitenzwembad (natatio) is ook zichtbaar.

Niettemin zijn de Heerlense thermen uitermate interessant. Het gaat om de grootste restanten van een Romeins gebouw in Nederland. De verschillende ruimten in de thermen zijn nog goed zichtbaar. Een bezoeker kwam binnen via een overdekte zuilengang, waar hij betaalde voor toegang. Vervolgens kwam hij in de kleedruimte (apodyterium) om zich uit te kleden, zijn kleren weg te leggen en zich klaar te maken voor het baden. De thermen van Heerlen beschikten over de traditionele ruimten van een Romeins badhuis. Na de kleedruimte kwam men in het frigidarium, waar een koud bad kon worden genomen. De volgende ruimte was het tepidarium, een lauwwarme ruimte waar insmeren met badolie en massages tot de mogelijkheden behoorden. Via het tepidarium had men toegang tot een zweetruimte of sauna die in het Latijn sudatorium werd genoemd. Deze ruimte had in Coriovallum waarschijnlijk een bolvormig koepeldak, dat de warmte goed vasthield. Het tepidarium gaf eveneens toegang tot het caldarium, waar de bezoeker een warm bad kon nemen. De volgorde waarin de ruimtes werden bezocht, hing af van de voorkeur van de bezoekers.

Het tepidarium en het caldarium hadden een ingenieus systeem van vloerverwarming, hypocaustum genaamd. De warmte kwam uit de stookruimte naast het caldarium, die praefurnium werd genoemd. Het is niet ondenkbaar dat mannen en vrouwen aanvankelijk gezamenlijk een bad namen, maar uit literatuur over de keizers Hadrianus (117-138) en Marcus Aurelius (161-180) kunnen we afleiden dat gescheiden baden vanaf de tweede eeuw de norm was. In de grote Romeinse thermen waren dan ook aparte faciliteiten voor de vrouwen, maar in Coriovallum was dat niet praktisch. Daar was de ochtend voor de vrouwen en de rest van de dag voor de mannen. Het badencomplex was overigens groter dan de baden alleen. Buiten kon op het veld (palaestra) worden gesport of een duik worden genomen in het buitenzwembad (natatio). In winkeltjes konden snacks worden gekocht, en uiteraard beschikte het complex over toiletten. Bij een bespreking van Romeinse thermen moeten we ons altijd realiseren dat het bij het baden niet louter om de hygiëne ging. Een badhuis was ook een sociale ontmoetingsplaats. Er kon worden bijgepraat en er konden zaken worden gedaan of huwelijken worden gesloten.

Impressie van Coriovallum door Mikko Kriek.

De expositieruimten geven meer informatie over het leven in Coriovallum. De vicus zal flink geprofiteerd hebben van de gunstige ligging op het kruispunt van twee belangrijke wegen. Hoewel Romeinse wegen primair tot doel hadden om snel troepenverplaatsingen mogelijk te maken, hadden ze ook een positieve invloed op de handel. Op de vruchtbare lössgrond van Zuid-Limburg werd spelttarwe geteeld. Omdat de opbrengsten veel groter waren dan voor persoonlijke consumptie nodig was, kon het gros van de tarwe op de markt worden verkocht. Het Romeinse leger, dat met duizenden manschappen in Germania Inferior aanwezig was, was een belangrijke afnemer. Het leven in Romeins Heerlen wordt prachtig geïllustreerd aan de hand van grote afbeeldingen die zijn gemaakt door de oudheidkundige en grafisch ontwerper Mikko Kriek. In de expositieruimten zijn ook andere interessante voorwerpen te vinden, zoals archeologische vondsten en een replica van de beroemde sarcofaag van Simpelveld.

Verder lezen:

4 Comments:

  1. Pingback:Boekbespreking: In de marge van de beschaving – – Corvinus –

  2. Pingback:Matilo (Leiden) – – Corvinus –

  3. Pingback:The Roman baths of Coriovallum (Thermenmuseum Heerlen) – – Corvinus –

  4. Pingback:Fiesole: Museo Civico Archeologico – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.