Florence: Santi Apostoli

Santi Apostoli.

De Santi Apostoli is een van de oudste kerken in Florence, maar ze is niet zo oud als sommige Florentijnen fanatiek geloven. De kerk staat aan de Piazza del Limbo. “Limbo” is natuurlijk een ietwat denigrerende term voor iemand uit Limburg, dus op mijn eerste trip naar Florence, lang geleden in 2010, nam ik een foto van het straatnaambordje voor een van mijn Limburgse collega’s. Ik had toen totaal geen idee dat Limbo volgens de katholieke doctrine de plaats is waar kleine kinderen naartoe gaan als ze overlijden voordat ze gedoopt zijn. Ze hebben zelf nog geen zonden begaan, maar zijn evenmin door het sacrament van de doop bevrijd van de erfzonde. Ze kunnen daardoor niet toegelaten worden tot de Hemel en moet dus “in Limbo” blijven. De kerk werd gebouwd op een begraafplaats voor kinderen. Religie kan erg wreed zijn…

Geschiedenis van de kerk

In de Romeinse tijd lag dit deel van Florence – de Borgo Santi Apostoli – buiten de stadsmuren. De rivier de Arno en de openbare baden van Romeins Florence lagen vlakbij. Een plaat met een Latijnse tekst boven de linker ingang schrijft de stichting van de kerk toe aan Karel de Grote. De plaat verhaalt hoe Karel de Grote, Koning van de Franken, op 6 april 805, na uit Rome te zijn teruggekeerd, Florence binnenreed en met grote vreugde door de bevolking werd onthaald. Vervolgens werd de Ecclesia Sanctorum Apostolorum gesticht en gewijd door aartsbisschop Turpinus, waarbij twee van Karels trouwe paladijnen, Roland en Olivier, als getuigen optraden. Deze gebeurtenissen werden allemaal vastgelegd op een loden plaat die in het hoofdaltaar werd geplaatst. Aldus nog steeds de plaat buiten.

Plaat over de stichting van de kerk.

Deze plaat is zeker erg oud, hetgeen al werd opgemerkt door Vasari in de inleiding bij zijn De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten. Het verhaal slaat echter helemaal nergens op. Turpinus (of correcter: Tilpinus) was de aartsbisschop van Reims in Frankrijk. Waarom zou een Franse bisschop een kerk inzegenen in Florence, dat een eigen bisschop had? De kerk zou zijn gesticht in 805, maar Roland was al in 778 gesneuveld in de Slag bij Roncevaux. Zijn (fictieve) vriend Olivier had daarbij eveneens het leven gelaten. Dit verhaal wordt natuurlijk verteld in het epische Roelantslied. Men kan het verhaal op de plaat maar het beste beschouwen als een schoolvoorbeeld van wensdenken.

Wanneer is de kerk dan wel gebouwd? Mijn reisgids noemt de periode 1059-1100 en we mogen er inderdaad vanuit gaan dat ze van de elfde eeuw dateert. Veel van haar originele Romaanse vorm en stijl is behouden gebleven. Er is een traditie die stelt dat we daar Michelangelo voor moeten bedanken. Toen de kerk in de zestiende eeuw werd verbouwd, zou de grote kunstenaar de voornaamste geldschieter van het project, de bankier Bindo Altoviti (1491-1557), ervan hebben overtuigd terughoudendheid te betrachten. Niettemin werden er wel enkele veranderingen aangebracht, en de kapellen in de zijbeuken – vooral de rechter zijbeuk waar men Vasari’s Allegoria della Concezione aantreft – zijn duidelijk niet middeleeuws. Baccio d’Agnolo (1462-1543) bouwde de kleine klokkentoren van de Santi Apostoli, die nauwelijks zichtbaar is omdat de kerk is ingeklemd tussen andere gebouwen.

Allegoria della Concezione – Giorgio Vasari.

Interieur

Interieur van de kerk.

Men komt de kerk binnen via een poort die wordt toegeschreven aan de architect en beeldhouwer Benedetto da Rovezzano (ca. 1474-1552). Het schip van de kerk heeft zeker de “look and feel” van een Romaanse basiliek behouden. We zien bakstenen muren, een dak gemaakt van versierde houten balken en spanten (toegevoegd in 1333), zuilen van groen marmer uit Prato met Romeinse kapitelen (sommige vermoedelijk afkomstig uit de nabijgelegen Romeinse baden) en licht dat binnenvalt door de ramen van de lichtbeuk.

Op het altaar staat een veelluik dat wordt toegeschreven aan Jacopo di Cione (ca. 1325-1399) en Niccolò di Pietro Gerini (gestorven 1415). Het onderwerp van dit altaarstuk is De Tronende Madonna met Heiligen en Engelen. Aangezien de heiligen allemaal een bijschrift hebben, is het niet moeilijk hun identiteit vast te stellen. Links zien we Sint Laurentius en Johannes de Doper, rechts Sint Franciscus van Assisi en Stefanus de Eerste Martelaar (het lijkt alsof Stefanus Mickey Mouse-oren heeft, maar dit zijn in werkelijkheid de keien waarmee hij gestenigd werd). Een tekst onder de Madonna geeft aan dat het veelluik in 1383 werd geschilderd en in 1423 werd gerestaureerd. Jacopo di Cione had nog een oudere broer genaamd Andrea (ca. 1310-1368), die de bijnaam Orcagna had. Deze Andrea Orcagna schilderde het oorspronkelijke altaarstuk van de Santi Apostoli, een drieluik dat bekendstaat als de Pentecoste (Pinksteren). Dit bevindt zicht thans in de Galleria dell’Accademia in Florence.

Altaarstuk (1383).

Eveneens interessant is een kleurrijk tabernakel van geglazuurde terracotta, gemaakt door Giovanni della Robbia (1469-1529). Dit bevindt zich aan het einde van de linker zijbeuk. De kerk bezit drie vuurstenen die de Pietre del Santo Sepolcro genoemd worden, en die volgens de overlevering gebruikt werden om de lampen in de Heilig Grafkerk in Jeruzalem mee aan te steken. Dezelfde overlevering beweert dat een jonge ridder deze vuurstenen na de Eerste Kruistocht naar Florence bracht, waar ze in de Santi Apostoli werden bewaard. De vuurstenen worden nog steeds gebruikt in de jaarlijkse ceremonie van Lo Scoppio del Carro, de Ontploffing van de Kar. Een beschrijving van deze ceremonie, die op Paaszondag wordt gehouden en met vuurwerk gepaard gaat, kan men hier vinden.

Tabernakel van Giovanni della Robbia.

Bronnen: Dorling Kindersley reisgids over Florence & Toscane, Italiaanse Wikipedia, Churches of Florence, Visit Florence.

Bijgewerkt 7 mei 2023.