Pisa: De Duomo

De Duomo of Santa Maria Assunta.

Op een gure, winderige, regenachtige dag in mei van 2010 bezochten we de beroemde stad Pisa in Toscane. Pisa heeft een lange en roemruchte geschiedenis, en nergens wordt dit beter geïllustreerd dan op de Piazza dei Miracoli – het Plein van de Wonderen – in het historische centrum van de stad. Toen we met de trein aankwamen, regende het dusdanig hard dat we gedwongen waren te schuilen in het station. Vanwege de sterke wind waren paraplu’s volslagen nutteloos, en toen het eindelijk was opgehouden te regenen en we ons op pad begaven, begon het een luttele tien minuten later weer te plenzen. Het was gewoon niet onze dag. Uiteindelijk vonden we een goed heenkomen bij een leuke trattoria waar we genoten van uitstekende pasta. Om de een of andere reden waren de gordijnen in dit restaurant allemaal gesloten, wat het etablissement een gezellige sfeer gaf en effectief het zicht ontnam op nog meer regen buiten. In april 2023 bezocht ik Pisa opnieuw, nu alleen. Het weer was dit keer heel wat beter, met als gevolg heel wat betere foto’s. Deze bijdrage is dan ook in de zomer van 2023 geheel herzien, zeker qua beeldmateriaal.

De Duomo

De Piazza dei Miracoli is een groot plein dat officieel de Piazza del Duomo heet. Het beroemdste gebouw in Pisa is ontegenzeglijk de klokkentoren van de Duomo, beter bekend als de Scheve Toren van Pisa. Ik moet zeggen dat deze klokkentoren eigenlijk niet zo interessant is. De enige reden dat de toren zo beroemd is, is omdat hij scheef staat, en dan ook nog eens heel erg scheef. Een bezoek aan de toren is duur, heel duur. Ik zal de toren apart bespreken en me nu richten op het gebouw dat ik wél interessant vond: de Duomo of Santa Maria Assunta.

Zijaanzicht van de Duomo.

Graftombe van Buscheto tegen de gevel.

De bouw van de kathedraal begon bijna 1000 jaar geleden. In 1063 voer een vloot uit Pisa naar het zuiden en viel de stad Palermo op Sicilië aan, die toen in handen van de moslims was. Sicilië was in die tijd namelijk een Arabisch Emiraat, maar het eiland werd aangevallen door de legers van de Normandiërs die werden geleid door Robert Guiscard en zijn broer Rogier, die onder een pauselijke banier vochten. Hoewel de broers er pas vroeg in het jaar 1072 in slaagden Palermo in te nemen, droeg de raid van de Pisanen zeker bij aan hun pogingen het eiland te veroveren. De tocht was een groot succes en leverde de Pisanen een grote hoeveelheid buit op die de start van de bouw van de Duomo mogelijk maakte. De bouwactiviteiten namen in 1064 een aanvang en de eerste architect was een man die bekend stond als Buscheto.

Het gebouw, uitgevoerd in de Pisaans-Romaanse stijl, is een klassieke Romeinse basilica met een hoog schip en lagere zijbeuken. Er is ook een dwarsschip, wat het gebouw de vorm van een Latijns kruis geeft, met de apsis gericht op het oosten. De gevel van de kathedraal is zeer indrukwekkend, met vier niveaus van zuilengalerijen, feitelijk vier loggia’s die op elkaar zijn gestapeld. Het gebouw wordt bekroond met een beeld van een Madonna met Kind.

Originele Cosmatenvloer.

Interieur

Interieur van de kathedraal.

De kathedraal werd door een brand in 1595 zwaar beschadigd. Het vuur verwoestte onder meer de oorspronkelijke deuren. Deze moesten worden vervangen door nieuwe exemplaren die werden gemaakt door het atelier van de Vlaamse beeldhouwer Jean Boulogne, beter bekend als Giambologna (1529-1608). Het vuur beschadigde eveneens veel van het interieur van de kathedraal, met als gevolg dat het gebouw vrijwel geheel opnieuw ingericht moest worden. Het vergulde cassetteplafond werd na 1595 toegevoegd. Oorspronkelijk stond in de kathedraal ook de graftombe van Paus Gregorius VIII (paus in 1187), die na een pontificaat van minder dan twee maanden in Pisa was gestorven. Deze graftombe ging echter eveneens verloren in de vlammen.

Gelukkig bleef ondanks de brand het majestueuze apsismozaïek van Jezus Christus als de Pantokrator, geflankeerd door de Maagd Maria en Johannes de Evangelist, behouden. Het mozaïek werd voltooid rond het jaar 1320 en wordt vaak toegeschreven aan de Florentijnse kunstenaar Cimabue (ca. 1240-1302). Uiteraard kan een kunstenaar die in 1302 is gestorven niet zo’n twintig jaar later alsnog een kunstwerk voltooien. We mogen er dus vanuit gaan dat Cimabue alleen aan het mozaïek begonnen is, en dat het door anderen is voltooid. In feite werkte Cimabue zelf waarschijnlijk alleen aan de afbeelding van Johannes en werd de rest uitgevoerd door de wat obscure (maar evident erg talentvolle) kunstenaars Francesco da Pisa en Vincino da Pistoia.

Apsismozaïek.

Preekstoel door Giovanni Pisano.

Op het mozaïek zit Christus op een troon en geeft hij met zijn rechterhand zijn zegen. In zijn linkerhand houdt hij een boek vast met de woorden “Ego sum Lux Mundi” – ik ben het licht van de wereld (Johannes 8:12). Op de zoom van Christus’ gewaad staat nog een tweede Latijnse tekst, net boven zijn voeten. Er staat (waarschijnlijk):

“Super aspides et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem.”

Wat vertaald kan worden als: “U zult over de adders en de basilisk heen lopen en de leeuw en de draak vertrappen”. Wie goed kijkt, ziet Christus inderdaad een slang en de legendarische basilisk met zijn voeten vermorzelen. Links en rechts van hem zijn twee leeuwen en twee draken afgebeeld. In de vroege Middeleeuwen was de draak een metafoor voor de pest. Ik weet niet zeker of dit ook de betekenis is van de draken op het mozaïek, maar het mozaïek werd in elk geval voltooid voordat Pisa en vele andere Italiaanse steden in 1348 ten prooi vielen aan de Zwarte Dood.

Een ander kostbaar kunstwerk dat de brand van 1595 overleefde, is de preekstoel van Giovanni Pisano (ca. 1250-1315) uit de vroege veertiende eeuw. De preekstoel is versierd met panelen met negen scènes uit het Nieuwe Testament. Hoewel de preekstoel de vuurzee overleefde, raakte hij vervolgens ‘kwijt’. De preekstoel was daarop meer dan 300 jaar onvindbaar. Pas in 1926 werd hij teruggevonden en teruggezet in de kathedraal.

Preekstoel (close-up).

Presentatie in de tempel en Vlucht naar Egypte.

De Griffioen

Hoog boven de grond, op een zuil op het dak van de kathedraal, staat de Griffioen van Pisa (zie hieronder in het rode vakje). Het betreft een bronzen beeld van islamitische origine, waarschijnlijk het grootste in zijn soort. Het beeld stelt een griffioen voor, een beest dat bekend is uit de Griekse en Arabische mythologie, met de kenmerken van diverse dieren, waaronder een paard, een leeuw, een haan en een adelaar. Waarschijnlijk werd het beeld in de elfde of twaalfde eeuw gestolen tijdens een raid door de marine van Pisa in islamitisch gebied. In die tijd stond de Pisaanse maritieme republiek op het toppunt van haar macht. De originele griffioen werd al lang geleden naar het museum van de kathedraal verplaatst en vervangen door een kopie.

Geheel herzien 21 augustus 2023.

11 Comments:

  1. Pingback:Pisa: Het Baptisterium en de Scheve Toren – – Corvinus –

  2. Pingback:Pisa: Andere attracties – – Corvinus –

  3. Pingback:Florence: Santa Trinita – – Corvinus –

  4. Pingback:Florence: Het Baptisterium van San Giovanni – – Corvinus –

  5. Pingback:Padova: Cappella degli Scrovegni – – Corvinus –

  6. Pingback:Pisa: Camposanto – – Corvinus –

  7. Pingback:Florence: Santa Croce – – Corvinus –

  8. Pingback:Pistoia: Sant’Andrea – – Corvinus –

  9. Pingback:Pisa: San Sisto – – Corvinus –

  10. Pingback:Pisa: Museo dell’Opera del Duomo – – Corvinus –

  11. Pingback:Palermo: San Giovanni dei Lebbrosi – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.