Florence: Badia Fiorentina

Ik had maar weinig tijd om een bezoek te brengen aan deze meer dan duizend jaar oude Benedictijnse abdij in het centrum van Florence. We moesten onze trein terug naar Rignano sull’Arno halen, dus ik moest opschieten. Mijn bezoek aan de Badia Fiorentina werd verder bemoeilijkt door het feit dat het gebouw nog steeds actief gebruikt wordt voor religieuze doeleinden. De abdij wordt momenteel beheerd door de Monastieke Gemeenschappen van Jeruzalem, een orde die in de jaren 1970 in Frankrijk werd gesticht. Er was een non aan het bidden, en hoewel de kerk open was voor bezoekers, wilde ik haar niet storen door rond te lopen. Ik bleef dus een beetje achterin hangen. De Badia is interessant vanuit historisch oogpunt, maar zeker niet spectaculair. Er valt ook niet veel kunst te bespreken, dus een korte bijdrage doet het gebouw voldoende recht.

Geschiedenis

De geschiedenis van het Badia Fiorentina gaat terug tot het jaar 978. De abdij werd gesticht door Willa, de weduwe van markgraaf Humbert van Toscane. Deze Humbert (of Uberto) was de buitenechtelijke zoon van Koning Hugo (of Ugo) van Italië (924-947). Het markgraafschap Toscane was ingesteld tijdens de regering van Karel de Grote, dus strikt genomen was het een provincie van het Heilige Roomse Rijk (waarvan het Koninkrijk Italië eveneens een onderdeel was). Omdat het centrale gezag doorgaans zwak was in deze tijd, mogen we echter aannemen dat Humbert tamelijk zelfstandig kon opereren. De markgraaf stierf in 969 en werd opgevolgd door zijn zoon Hugo (of Ugo), ook bekend als Hugo de Grote. Na zijn dood in 1001 werd Hugo in de Badia begraven. Veel later maakte Mino da Fiesole (ca. 1429-1484) een grafmonument voor hem, dat men kan bewonderen in het linker dwarsschip van de kerk.

De kerk van de Badia werd gebouwd in de vorm van een Grieks kruis. De oorspronkelijke kerk was Romaans, maar tussen 1284 en 1310 werd deze in de Gotische stijl gerenoveerd en vergroot. Veel bronnen schrijven deze verbouwing toe aan Arnolfo di Cambio (gestorven tussen 1300 en 1310), de eerste architect van de Duomo. Er lijkt echter sprake te zijn van een tendens om vrijwel iedere kerk in Florence die rond deze tijd werd gebouwd aan Di Cambio toe te schrijven, dus het is waarschijnlijk het veiligst om te concluderen dat we geen absolute zekerheid hebben over de identiteit van de architect. In elk geval werd de kerk van de Badia tussen 1627 en 1631 opnieuw verbouwd, nu in de stijl van de Barok. De verantwoordelijk architect was Matteo Segaloni, maar hij is relatief onbekend gebleven. De kerk die we tegenwoordig kunnen bewonderen is grosso modo die van Segaloni. Ik heb al eens eerder aangegeven dat ik niet zo van Barokke kerken houd, maar de kerk van de Badia heeft gelukkig een interieur zonder overdaad (zie de afbeelding hierboven).

De klokkentoren van de Badia is een beroemd herkenningspunt van Florence. Het onderste gedeelte is qua stijl Romaans, het bovenste gedeelte – gebouwd tijdens de renovatie van 1284-1310 – is Gotisch. De toren speelt een belangrijke rol in de roman Inferno van Dan Brown: een krankzinnige wetenschapper die een pathogeen heeft ontwikkeld om de wereldbevolking te decimeren springt van de toren af, zijn dood tegemoet. Deze scène zit eveneens in de film Inferno. Merk op dat de toren een torenspits heeft, wat voor Florentijnse klokkentorens vrij zeldzaam is.

Kunst

Het wellicht bekendste kunstwerk dat zich ooit in de Badia bevond, treft men er niet langer aan. Het zogenaamde Badia Veelluik, toegeschreven aan Giotto en rond 1300 geschilderd, hangt sinds 1957 in de Uffizi en was waarschijnlijk al eeuwen daarvoor uit de Badia weggehaald. Misschien is dit gebeurd tijdens de renovatie van 1627-1631, toen helaas ook fresco’s in de kerk van Giotto en Masaccio verloren gingen.

Het grote altaarstuk – het paneel is 337 centimeter breed – toont een Madonna met Kind in het centrum, geflankeerd door – van links naar rechts – Sint Nicolaas, Johannes de Evangelist, Petrus (met de Sleutels van de Hemel) en Sint Benedictus.

Het grafmonument voor markgraaf Hugo de Grote in het linker dwarsschip is reeds genoemd in deze bijdrage (zie de afbeelding hierboven). Mino da Fiesole, die het monument beeldhouwde, was eveneens verantwoordelijk voor de graftombe van Bernardo Giugni, een beroemde jurist en diplomaat die in 1456 stierf en net als Hugo in de kerk van de Badia werd begraven. Rechts van de hoofdingang staat een derde werk van Mino, een doksaal of altaarscherm met een Madonna met Kind en de heiligen Leonardus en Laurentius (zie hierboven). Boven het monument voor Hugo de Grote zien we een schilderij van de Tenhemelopneming en Twee Heiligen van Giorgio Vasari (1511-1574). Ten slotte vinden we in de kapel van San Bernardo wat overblijfselen van veertiende-eeuwse fresco’s die aan Nardo di Cione worden toegeschreven.

Het artistieke hoogtepunt van de Badia is een schilderij van Filippino Lippi van de Verschijning van de Maagd aan Sint Bernardus. Lippi (1457-1504) was een leerling van Botticelli, die zelf weer onderricht had genoten bij Lippi’s vader, Fra Filippo Lippi (1406-1469). Het schilderij was oorspronkelijk bestemd voor de kerk van Santa Maria del Santo Sepolcro, die buiten de stadsmuren van Florence stond. Het werd tussen 1482 en 1486 geschilderd voor de kapel van de familie Del Pugliese. In de rechter benedenhoek zien we een biddende Piero del Pugliese (ca. 1430-1498), de man die de opdracht aan Lippi had verstrekt. De genoemde kerk werd zwaar beschadigd tijdens het Beleg van Florence in 1529-1530 en het schilderij werd daarom overgebracht naar de Badia.

Het kunstwerk is zeer elegant en kleurrijk. We zien Sint Bernardus van Clairvaux achter een lessenaar staan terwijl hij aan het schrijven is. Boven hem staat de Latijnse tekst “SVBSTINE ET ABSTINE” – onderga en onthoud je -, hetgeen een gezegde van de Stoïcijnse filosoof Epictetus is (de tekst is ἀνέχου καὶ ἀπέχου in het Grieks). Het bezoek van de Maagd, die de pagina’s van het boek op de lessenaar aanraakt, lijkt voor de heilige als een verrassing te komen. Boven Del Pugliese zien we nog een duiveltje dat zijn ketting probeert door te bijten. Daarnaast staat een uil. De achtergrond is zeer gedetailleerd. We zien onder meer een rotsachtig landschap, monniken en een klooster.

Chiostro degli Aranci

Onderdeel van het abdijcomplex is het Chiostro degli Aranci (Klooster van de Sinaasappelen), dat ik pas in april 2023 voor het eerst bezocht. Het klooster werd ontworpen door Bernardo Rossellino (1409-1464) en tussen 1432 en 1438 gebouwd. Op de eerste verdieping van de kruisgang vinden we een frescocyclus over het leven van Sint Benedictus die zeer de moeite waard is. De naam van de schilder is helaas onbekend, maar hij verstond zijn vak. Omdat de abdij enige tijd een Portugese abt had, wordt in dit verband vaak de naam van de Portugese schilder Giovanni di Consalvo (Joâo Gonsalves) genoemd. Een andere mogelijkheid is dat de fresco’s het werk van Zanobi Strozzi (1412-1468) zijn. Beide schilders waren navolgers van de grote Fra Angelico.

De beste dag om de Badia te bezoeken is een maandag. Het klooster zou dan tussen 15:00 en 18:00 uur geopend moeten zijn. Een kaartje kostte mij 3 euro.

Bijgewerkt 24 augustus 2023.