Florence: Museo dell’Opera del Duomo

De Opera del Duomo was de instelling die in 1296 door de Florentijnse overheid werd opgericht voor het coördineren van de bouw van de nieuwe kathedraal, de Santa Maria del Fiore of Duomo. Binnen deze organisatie werkten architecten, kunstenaars en werklieden nauw samen. Vanaf 1400 opereerde de Opera vanaf haar huidige locatie in een palazzo achter de apsis van de Duomo. Het palazzo, dat oorspronkelijk werd gebruikt als kantoor en atelier, is sinds 1891 een museum. In dit Museo dell’Opera del Duomo vinden we de mooiste kunst die ooit de Duomo zelf, het Baptisterium en de klokkentoren van Giotto sierde. Tussen 2009 en 2015 was het museum wegens een renovatie gesloten. Het werd toen tevens aanzienlijk uitgebreid en opende op 29 oktober van het laatstgenoemde jaar weer zijn deuren.

Collectie

Het hoogtepunt van het museum is naar mijn bescheiden mening de zaal waarin de oorspronkelijke gevel van de Duomo is nagebouwd. Zoals ik elders al heb aangegeven, werd de originele Gotische gevel nooit voltooid. Alleen het onderste gedeelte werd afgemaakt. De half voltooide gevel werd vervolgens in 1587-1588 ontmanteld, maar pas driehonderd jaar later vervangen door een nieuwe Neogotische façade van de hand van Emilio De Fabris. De nagebouwde oorspronkelijke gevel is zeer indrukwekkend. Alle beelden staan op de juiste plaats. Diverse van deze beelden worden toegeschreven aan de eerste architect van de Duomo, Arnolfo di Cambio (gestorven vóór 1310) en zijn atelier. Tot de hoogtepunten behoren de ‘Madonna met de glazen ogen’, beelden van de Florentijnse beschermheiligen Santa Reparata en Sint Zenobius, en een langgerekt standbeeld van Paus Bonifatius VIII (1294-1303). Deze paus was een trouwe bondgenoot van de ‘Zwarte factie’ van de Welfen in Florence. De hoge ‘punthoed’ die hij draagt (i.e. zijn tiara) is nogal merkwaardig, maar hierbij moet men bedenken dat het beeld hoog op de gevel stond en mensen het dus van beneden af moesten bekijken.

In dezelfde zaal staan de originele deuren van het Baptisterium. Er zijn drie sets deuren, een set van Andrea Pisano (ca. 1290-1348) en twee van Lorenzo Ghiberti (1378-1455). Tot die laatste behoren de beroemde Poorten van het Paradijs, die in 1452 werden voltooid en in het oostportaal van het Baptisterium werden geïnstalleerd, direct tegenover de kathedraal. De verschillende deuren zijn elders al uitgebreid besproken.

De originele beelden en andere versieringen van Giotto’s campanile zijn eveneens naar het museum verplaatst om ze te beschermen tegen de luchtvervuiling. Onder de beelden bevinden zich enkele meesterwerken van Donatello (1386-1466). Erg mooi is bijvoorbeeld zijn dramatische voorstelling van het Offer van Isaak (mede toegeschreven aan zijn leerling Nanni di Bartolo). Eveneens van zijn hand is een standbeeld dat vermoedelijk de profeet Habakkuk voorstelt. De Florentijnen noemen het Lo Zuccone (pompoenhoofd) vanwege zijn kenmerkende kale hoofd. Overigens zijn niet alle beelden die we hier zien van Donatello. Het veel oudere beeld van Koning David is bijvoorbeeld van Andrea Pisano.

De zeshoekige en ruitvormige reliëfs die in dit gedeelte van het museum worden tentoongesteld komen eveneens van de klokkentoren. Veel ervan zijn gemaakt door Pisano en zijn atelier, enkele andere door Pisano’s zoon Nino (gestorven in 1368). Enkele van de nieuwere reliëfs zijn van Luca della Robbia (ca. 1400-1482). Diens cantoria – een soort balkon van waaraf werd gezongen – bevindt zich eveneens in het museum, net als de cantoria (uit ca. 1433-1439) die werd ontworpen en uitgevoerd door Donatello. Beide waren oorspronkelijk onderdeel van de Duomo. Luca della Robbia’s neef Andrea was verantwoordelijk voor het prachtige embleem van geglazuurde terracotta van de Arte della Lana (zie de afbeelding hierboven). Dit was het machtige wolgilde dat de leiding had bij de bouw van de Duomo. Het is tijd voor enkele plaatjes:

Andere hoogtepunten

Het museum heeft nog veel meer hoogtepunten die we beslist niet aan ons voorbij mogen laten gaan. Een daarvan is de Florence of Bandini Pietà, een onvoltooid gebleven beeldhouwwerk van Michelangelo (1475-1564) dat mogelijk bestemd was voor diens eigen graftombe. De al tamelijk bejaarde Michelangelo werkte acht jaar lang, tussen 1547 en 1555, aan de beeldengroep van vier figuren. Onderdeel van de groep zijn Jezus Christus, die net van het kruis is gehaald, de Maagd Maria, Maria Magdalena en een man die ofwel Nicodemus ofwel Jozef van Arimathea voorstelt. Er is wel betoogd dat het gezicht van de man dat van Michelangelo zelf is. In een andere zaal treffen we een houten beeld van Maria Magdalena van de hand van Donatello aan, de zogenaamde Boetvaardige Magdalena. Het beeld is terecht beroemd omdat het zo realistisch is, maar het ziet er tegelijkertijd nogal angstaanjagend uit. Oorspronkelijk stond het beeld in het Baptisterium.

En dan is er nog het zilveren altaar van Johannes de Doper, dat voorheen eveneens in het Baptisterium stond, maar nu een topstuk van het museum is. Verschillende kunstenaars leverden in de loop van meer dan honderd jaar een bijdrage aan het altaar. Het werk begon in 1367 en pas in 1483 was het altaar gereed. De centrale figuur van Johannes de Doper is van Michelozzo (1396-1472), de man die onder meer het Palazzo Medici Riccardi ontwierp. Andrea del Verrocchio (1435-1488), de leermeester van Leonardo da Vinci, is waarschijnlijk de bekendste van de andere personen die een bijdrage aan het altaar leverden.

Niet alle kunstwerken in het museum zijn beeldhouwwerken. Het museum heeft ook een mooie verzameling schilderijen. Tot deze verzameling behoort een nogal gruwelijk drieluik over de terechtstelling van Sint Sebastiaan door Giovanni del Biondo (actief tot aan het einde van de veertiende eeuw). Ook bezit het museum schilderingen op houten panelen van de drie beschermheiligen van Florence, Sint Zenobius, Johannes de Doper en Sint Reparata. En dan is er nog een stuk dat strikt genomen geen schilderij is, maar niettemin wel interessant: een mozaïek (uit ca. 1505) van Sint Zenobius door de wat obscure kunstenaar Monte di Giovanni del Fora (ca. 1448-1533).

Het museum beslaat vijfentwintig zalen, verdeeld over drie verdiepingen, en biedt zeer veel informatie over alle gebouwen die onderdeel zijn van het Duomo-complex. Toegang tot het museum is inbegrepen bij het kaartje dat toegang geeft tot de andere monumenten.

De website van het museum vindt men hier.

Bijgewerkt 6 mei 2023.