Rome: Palazzo Barberini

Na bespreking van drie dozijn kerken in Rome is het nu weer eens tijd voor een museum. Het Palazzo Barberini was een aangename verrassing tijdens mijn bezoek aan de Eeuwige Stad in januari 2017. Dit stadspaleis is een van de twee locaties van de Galleria Nazionale d’Arte Antica (de andere locatie is het Palazzo Corsini). Het museum heeft een indrukwekkende verzameling schilderijen, met werken van onder meer Rafaël, El Greco en Caravaggio.

Het palazzo

De familie Barberini kwam oorspronkelijk uit het kleine plaatsje Barberino Val d’Elsa in Toscane en verhuisde later naar Florence. Leden van de familie trokken vervolgens naar Rome en wonnen daar al snel aan invloed. In 1623 werd een telg van de familie genaamd Maffeo Barberini tot Paus Urbanus VIII (1623-1644) gekozen. Tijdens zijn lange pontificaat werd de nieuwe Sint Pieter gewijd (in 1626) en werd het proces tegen Galileo Galilei gehouden (in 1633; zie Rome: Santa Maria sopra Minerva). Nadat hij tot paus was gekozen kocht Barberini een stuk land in een verlaten deel van Rome op de Quirinaal. Daar wilde hij een prachtig stadspaleis voor zijn familie laten bouwen. De eerste architect die hij daarvoor inhuurde, was Carlo Maderno (1556-1629). De uitvoering van het project begon in 1627, maar kort na voltooiing van de fundamenten van het gebouw kwam Maderno te overlijden. Het werk werd voortgezet door twee giganten, Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) en Francesco Borromini (1599-1667). Borromini had al onder Maderno gewerkt, die een verre verwant van hem was; nu werkte hij verder met, of eigenlijk onder Bernini. Het Palazzo werd in 1633 voltooid.

Een van de hoogtepunten in het Palazzo Barberini is de Gran Salone, waar een duizelingwekkend fresco in Barokstijl het plafond siert. Het fresco werd geschilderd door Pietro da Cortona (1596-1669). Het draagt de naam Triomf van de Goddelijke Voorzienigheid (Trionfo della Divina Provvidenza) en meet zo’n 14 bij 24 meter. Pietro da Cortona werkte eraan tussen 1633 en 1639. De drie bijen uit het wapen van de Barberini’s onder de enorme Sleutels van de Hemel zijn moeilijk over het hoofd te zien. Ik nam een foto van het fresco terwijl ik op mijn rug lag, en dat leidde begrijpelijkerwijs tot verbaasde blikken bij de andere bezoekers.

Kunstverzameling

Het museum heeft een indrukwekkende verzameling schilderijen. Het beroemdste werk uit de collectie is misschien wel het Portret van een Jonge Vrouw van Rafaël. Het paneel wordt doorgaans La Fornarina genoemd, ‘de bakkersdochter’, naar Rafaëls minnares Margarita Luti. Het is niet helemaal zeker dat het portret daadwerkelijk Luti voorstelt, maar vaak wordt wel aangenomen dat zij het is (en laten we een goed verhaal vooral niet doodchecken). Rafaël schilderde het portret kort voor zijn dood in 1520. De jonge vrouw is afgebeeld met ontblote borsten en ze draagt een band om haar arm met daarop Rafaëls naam: RAPHAEL VRBINAS.

Een ander beroemd portret in de Galleria zou Beatrice Cenci voorstellen, een jonge Romeinse vrouw die in 1599 werd onthoofd en vermoedelijk werd begraven in de kerk van San Pietro in Montorio. Het verhaal van Beatrice is erg verdrietig. Ze werd berecht voor de moord op haar tirannieke vader, die haar meerdere malen had verkracht, en werd schuldig verklaard. De jonge Guido Reni (1575-1642) schilderde haar portret vlak voordat ze werd geëxecuteerd en maakte haar daarmee onsterfelijk. Zo gaat althans het klassieke verhaal, maar dit verhaal wordt door vrijwel geen enkele expert meer onderschreven. In het verleden is het schilderij ook wel toegeschreven aan de vrouwelijke schilder Elisabetta Sirani (1638-1665), wier vader een leerling van Reni was. Het meest recente oordeel van de Galleria is echter dat het een werk is van een andere vrouwelijke schilder, Ginevra Cantofoli (1618-1672). Er is verder geen enkel bewijs dat de geportretteerde echt Beatrice Cenci is.

Een derde portret dat hier vermeld moet worden is dat van de Engelse Koning Hendrik VIII (1491-1547). Het wordt doorgaans toegeschreven aan Hans Holbein de Jongere (ca. 1497-1543), de hofschilder van de koning. De tekst op het schilderij – ANNO AETATIS SUAE XLIX – geeft aan dat het portret rond 1540 werd geschilderd, toen Hendrik 49 jaar oud was.

Het museum bezit twee werken van de Kretenzische schilder El Greco, wiens echte naam Domenikos Theotokopoulos (1541-1614) was. El Greco staat bekend om zijn merkwaardige, langgerekte figuren en de twee schilderijen in het Palazzo Barberini vormen daarop geen uitzondering. Ze hangen zij aan zij aan de muur, de Doop van Christus links en de Aanbidding van de Herders rechts. De werken werden omstreeks 1596-1600 geschilderd en waren vermoedelijk onderdeel van een drieluik. Het derde deel – de Annunciatie – kwam terecht in Bilbao, Spanje.

Het Palazzo Barberini heeft drie schilderijen van Michelangelo Merisi (1571-1610), beter bekend als Caravaggio: Judit onthoofdt Holofernes (ca. 1599-1602), Narcissus (ca. 1597-1599) en Sint Franciscus in meditatie (een laat werk, misschien uit 1605-1606). Van deze drie is het schilderij van Judit het meest indrukwekkend. Het vertelt het verhaal uit het gelijknamige deuterocanonieke Bijbelboek en legt de hoofdpersoon Judit vast op het moment dat ze de Assyrische generaal Holofernes het hoofd afsnijdt. Judit heeft een vastbesloten blik op haar gezicht terwijl de generaal compleet geschokt kijkt. Rechts staat de oude dienstmaagd (jawel, het is een vrouw) van Judit klaar met een zak of een stuk textiel om het afgehakte hoofd in op te bergen. Het schilderij is tegelijkertijd prachtig en gruwelijk.

Toevoeging 2024

Toen ik het museum in 2017 bezocht, was een hele verdieping niet voor het publiek toegankelijk. Bij een tweede bezoek in 2024 waren de beperkingen gelukkig opgeheven. Hieronder vindt u nog enkele werken uit de Galleria Barberini die zeer de moeite waard zijn. Belangrijke werken uit de Galleria Borghese zijn tegenwoordig ook in het Palazzo Barberini te vinden, aangezien de Galleria Borghese momenteel gerenoveerd wordt.