Philippe Pétain (foto: imprimerie Draeger à Montrouge/Wikimedia Commons).
Philippe Pétain werd in 1856 geboren. Ten tijde van de Slag bij Verdun, die op 21 februari 1916 begon, vierde hij zijn zestigste verjaardag, al was er weinig reden voor een feestje. De Fransen stevenden immers op een vernederende nederlaag af. Pétain was anders dan de andere Franse generaals. Hij geloofde niet in altijd maar aanvallen, élan en de bajonet. Artillerie en goede defensieve stellingen achtte hij veel belangrijker. Door deze opstelling werd Pétain aanvankelijk als een soort ketter beschouwd, maar toch wist hij bij Verdun de status van nationale held te verwerven. De generaal nam een aantal belangrijke besluiten. Hij voerde een rotatiesysteem in voor de soldaten en reorganiseerde de artillerie en de bevoorrading. Het leverde hem een enorme populariteit bij de troepen op, maar tevens de nodige rancune bij de hogere legerleiding. In mei 1916 werd Pétain dan ook vervangen door de generaals Nivelle en Mangin.
Robert Nivelle was in tegenstelling tot Pétain wél gecharmeerd van de doctrine van l’offensive à outrance, het aanvallen zonder grenzen. Op 16 april 1917 lanceerde hij in de sneeuw het Nivelle-Offensief. Dit offensief, dat tot 9 mei 1917 zou duren, leverde de Geallieerden uiteindelijk niets op. Het kostte ze louter immense verliezen en leidde tot muiterijen in het Franse leger: soldaten weigerden nog langer aan te vallen. Nivelle werd daarop de laan uitgestuurd en Pétain, de Held van Verdun, werd in ere hersteld. Hoewel hij enkele muiters terecht liet stellen, werden de problemen toch grotendeels vreedzaam opgelost. Mede dankzij de langverwachte komst van Amerikaanse troepen kon de Eerste Wereldoorlog in 1918 toch nog door de Geallieerden gewonnen worden.
Propagandaposter voor Vichy-Frankrijk, met de leus ‘Werk, Familie, Vaderland’ (foto: Wikimedia Commons).
Kort na de Duitse overgave werd Pétain tot maarschalk bevorderd. Tijdens het Interbellum werd Maginotlinie gebouwd, hetgeen de maarschalk van harte toejuichte. Een statische verdedigingslinie sloot immers perfect aan bij zijn ideeën over defensieve oorlogsvoering. Toen de Duitsers echter in 1940 Frankrijk binnenvielen, bleek de Maginotlinie volstrekt waardeloos: het Duitse leger reed er gewoon omheen via de Ardennen. Binnen enkele weken had het de Atlantische kust bereikt. De radeloze Franse regering maakte al plannen om de oorlog vanuit Noord-Afrika voort te zetten. Op 18 mei 1940 werd Pétain, dan al 84 jaar oud, als vicepremier naar voren geschoven. Bevordering tot premier volgde niet lang daarna, toen minister-president Paul Reynaud op 16 juni 1940 aftrad. Staatssecretaris Charles de Gaulle, een oude protegé van Pétain, vluchtte een dag later naar Engeland.
Hoewel bondgenoten als Winston Churchill probeerden Pétain in de oorlog te houden, werd op 22 juni 1940 een wapenstilstand gesloten. Frankrijk werd vernederd doordat de wapenstilstand werd gesloten in de Wagon de l’Armistice, dezelfde wagon waar in 1918 de Duitsers waren vernederd. Dat nam echter niet weg dat veel Fransen blij waren dat de gevechten voorbij waren. De Duitsers deelden Frankrijk in tweeën: het noorden werd inclusief Parijs bezet, in het zuiden zetelde de formeel onafhankelijke Vichy-regering. Pétain werd staatshoofd van dit Vichy-Frankrijk. Het zou een permanente smet op zijn blazoen opleveren.
Nu stond Pétain bepaald niet bekend om zijn gezonde ideeën. Hij had een hekel aan democratie en moest ook weinig hebben van de Franse Revolutie. Werk, Familie en Vaderland vervingen in Vichy-Frankrijk de leuzen van de Revolutie. Als staatshoofd had Pétain eenmaal een ontmoeting met Hitler, en wel in oktober 1940. Hitler eiste dat de Fransen zouden collaboreren, wat ook gebeurde. In 1940 en 1941 zorgde de Vichy-regering ervoor dat joden uit het publieke leven werden verbannen. Vanaf 1942 werd ook meegewerkt aan deportaties. In de vooroorlogse jaren waren veel joden juist vanuit Duitsland naar Frankrijk gevlucht. Die werden nu zonder pardon gedeporteerd. Opmerkelijk is dat de Vichy-regering geen Franse joden wenste te deporteren. Uiteindelijk gingen er zo’n 76.000 joodse mensen op transport, waarvan er maar 2.000 zouden terugkeren.
Pétain en Hitler (foto: Bundesarchiv, Bild 183-H25217 / CC-BY-SA 3.0 license).
Binnen de Vichy-regering werd de hoogbejaarde Pétain steeds meer naar de achtergrond gedrongen. In 1942 probeerde de Amerikaanse president Roosevelt met het oog op de Amerikaanse invasie van Noord-Afrika Pétain aan zijn kant te krijgen. In dat gebied waren immers veel troepen van het Vichy-regime gelegerd. Feitelijk was dát de reden dat Hitler een semi-autonoom Vichy-Frankrijk tolereerde. Pétain weigerde op het aanbod van Roosevelt in te gaan. Op 8 november 1942 begonnen de Amerikanen en de Britten, in samenwerking met de Vrije Fransen, met Operation Torch, de invasie van de Franse gebieden in Marokko en Algerije. Omdat de Vichy-troepen onvoldoende tegenstand boden, besloot Hitler Vichy-Frankrijk te bezetten. Op 11 november 1942 voerden de Duitsers Unternehmen Anton uit. Van de Vichy-regering werd een club marionetten gemaakt. Pétain had kunnen vluchten, maar deed dat niet en bleef op zijn post.
Na D-Day en de bevrijding van Parijs werd Pétain gearresteerd en beschuldigd van hoogverraad. Op 89-jarige leeftijd moest hij hiervoor nog terechtstaan. Veel Fransen vergaten gauw dat hij vanaf 1940 veel zaken had gedaan met grote politieke en publieke steun. Pétain werd ter dood veroordeeld, maar deze straf werd door De Gaulle omgezet tot een levenslange gevangenschap. Uiteindelijk stierf de Held van Verdun in 1951, 95 jaar oud en compleet seniel.
Gebaseerd op de documentaire ‘Marshal Pétain’s Fall From Grace’, met daarin analyses van de deskundigen Robert B. Bruce, Eugenia C. Kiesling, Tony Judt en Robert Paxton.