Cremona: Museo Civico ‘Ala Ponzone’

Het gemeentelijk museum van Cremona is gehuisvest in het Palazzo Affaitati, dat tussen 1561 en 1572 werd gebouwd. Het is vernoemd naar markies Giuseppe Sigismondo Ala Ponzone, die in 1842 zijn kunstcollectie aan de stad schonk. Die collectie vormt de basis van de huidige museumcollectie. Daarnaast zijn in het museum vele werken te zien die uit kerken elders in Cremona zijn weggehaald. Op de drie verdiepingen die het museum telt, vinden we vooral werken van lokale en regionale kunstenaars. De vroegste werken dateren van de vijftiende eeuw, de meest recente van de twintigste. Het museum heeft twee echte topstukken: een paneel van de hand van Caravaggio en een paneel van Giuseppe Arcimboldo. Deze twee schilderijen komen in deze bijdrage als eerste aan de orde. Daarna zal ik nog kort ingaan op andere werken in het museum.

Caravaggio en Arcimboldo

De in 1571 geboren Michelangelo Merisi is onder zijn geboortenaam nauwelijks bekend. Iedereen noemt hem Caravaggio, naar het plaatsje waar hij geboren werd. Caravaggio leidde een ruig leven. Hij ging regelmatig op de vuist, pleegde een moord en stierf in 1610 onder onduidelijke omstandigheden, slechts 38 jaar oud. Toch behoort hij tot de grootste schilders aller tijden en in zijn korte leven leverde hij vele prachtige werken af. Het Museo Civico in Cremona heeft van hem een schilderij van Sint Franciscus van Assisi die mediteert (San Francesco in meditazione). De herkomst van het schilderij is onduidelijk. Mogelijk is het ooit voor een Franciscanenkerk of Franciscanenklooster geschilderd, maar dit is niet gedocumenteerd. Het enige wat vaststaat, is dat het in 1836 door markies Filippo Ala Ponzone aan de stad werd geschonken.

Pas in 1943 werd het schilderij door kunsthistoricus Roberto Longhi (1890-1970) als een mogelijke Caravaggio aangemerkt. Na een grondige schoonmaakbeurt in 1986 staat het auteurschap van Caravaggio niet meer serieus ter discussie. Wel is er nog discussie over de vraag of het een origineel werk is of een door de meester zelf gemaakte kopie. Vermoedelijk werd het paneel omstreeks 1606 gemaakt. Het is een bijzonder krachtig schilderij. De heilige heeft de handen gevouwen en de ogen dichtgeknepen. Hij richt zich op het crucifix dat op een boek ligt, dat zelf weer rust op een schedel. Qua stijl is het schilderij wel vergeleken met Avondmaal in Emmaüs in de Pinacoteca di Brera in Milaan en de Jonge Johannes de Doper in de Galleria Corsini in Rome, beide ook van Caravaggio en rond dezelfde tijd geschilderd.

Giuseppe Arcimboldo (1527-1593) is op deze website al eens langskomen als medeontwerper van een glas-in-loodraam in de kathedraal van Milaan. Tevens was hij hofschilder van drie opeenvolgende keizers van het Heilige Roomse Rijk, maar zijn grootste roem verwierf hij toch met zijn portretten van mensen die zijn opgebouwd uit groente en fruit. Het zijn doorgaans bizarre, maar fascinerende werken. Het Museo Civico bezit een zo’n werk, genaamd L’ortolano. Dat betekent ‘de tuinman’ of ‘de groenteman’. Die laatste vertaling is wellicht het meest passend, want we zien echt een groente-man, tenminste als we goed kijken. Zo op het eerste gezicht heeft Arcimboldo gewoon een schaal met diverse soorten groente geschilderd, maar dankzij een spiegel wordt al snel duidelijk dat als je het schilderij op z’n kop bekijkt, het gezicht van een man verschijnt. L’ortolano is een laat werk van Arcimboldo. Het werd in de periode 1587-1590 geschilderd en heeft een duidelijk seksuele lading. Veel van de geschilderde groentes hebben, individueel of gezamenlijk, de vorm van mannelijke of vrouwelijke geslachtsorganen.

Overige werken

Het Museo Civico bezit vele honderden werken van evenzovele kunstenaars. Ik ga er in deze bijdrage in sneltreinvaart doorheen. Van de schilders die actief waren in de vijftiende eeuw noem ik Antonio della Corna, Benedetto Bembo (ca. 1423-1489) en Benedetto Rusconi (ca. 1460-1525). Van de eerstgenoemde had ik al eens een Laatste Avondmaal in Milaan gezien en daar was ik toen niet bepaald van onder de indruk. Zijn werken in Cremona zijn echter helemaal niet slecht. Benedetto Bembo was waarschijnlijk de broer van Bonifacio Bembo, van wie we al werk hebben gezien in de kerk van Sant’Agostino elders in Cremona. Het museum heeft van hem een paneel met een Madonna met Kind, vier engelen en een knielende smekeling. Het staat overigens niet vast dat het werk echt van Bembo is; het wordt aan hem toegeschreven. Van de weinig bekende Venetiaanse schilder Benedetto Rusconi kunnen we een drieluik (of vijfluik) bewonderen met daarop een Madonna met Kind en vier heiligen. Dit werk oogt al een stuk minder middeleeuws.

Het museum bezit verder werken van Boccaccio Boccaccino (gestorven ca. 1525) en Girolamo Marchesi (ca. 1480-1550), actief in de eerste helft van de zestiende eeuw. Boccaccino kennen we al van zijn mooie fresco’s in de kathedraal van Cremona. Andere zestiende-eeuwse schilders van wie het museum werk heeft tentoongesteld zijn Vincenzo Campi (ca. 1536-1591) en Francesco Bassano de Jongere (1549-1592). De eerstgenoemde kwam uit een grote schildersfamilie uit Cremona zelf, de laatstgenoemde was een telg van een schildersfamilie uit Bassano del Grappa. We hebben eerder werk van hem gezien in Rome (hier en hier). Hier in Cremona zien we een schilderij waarop Christus ontkleed wordt (Gesù spogliato dalle vesti).

Aangekomen in de zeventiende eeuw wacht Nederlandse bezoekers een aangename verrassing. We zien er twee portretten van onze eigen Jacob Gerritsz. Cuyp (1594-1652), de vader van de veel bekendere schilder Albert Cuyp uit Dordrecht. Op de portretten zijn een man en een vrouw afgebeeld, maar hun identiteit is helaas niet bekend. Een andere redelijk bekende naam uit de zeventiende eeuw is Bernardo Strozzi (ca. 1581-1644). Zijn Heilige Familie met de jonge Johannes de Doper – een thema dat we al bij Michelangelo aantreffen – maakt deel uit van de tentoonstelling, net als een portret van Sint Antonius van Padova.

We gaan verder naar de achttiende eeuw, waarvoor ik wijs op werk van Giovanni Battista Natali (1698-1768). Van de negentiende eeuw dateert een mooie veduta van Cremona, een stadsgezicht vanaf de overzijde van de Po. De grote klokkentoren van de kathedraal, de Torrazzo, torent overal bovenuit. De schilder was Felice Giuseppe Vertua (1820-1862). Eveneens uit de negentiende eeuw is het portret van het meisje Fanny Ferrari, een werk van Giovanni Moriggia (1796-1878). Ten slotte komen we in de twintigste eeuw, waar Saltimbanco (de acrobaat) van Antonio Rizzi (1869-1940) tot de bekendere schilderijen behoort. Toen wij het Museo Civico bezochten, liep er een tentoonstelling over het werk van Giuseppe Moroni (1888-1959), die net als Rizzi uit Cremona zelf afkomstig was. De tentoonstelling bestond uit verschillende religieuze werken van Moroni, maar ook uit niet-religieus werk als Il Nonno (de opa).