TAMO in de voormalige kerk van San Nicolò.
Het interessante museum TAMO opende in 2012 zijn deuren in Ravenna. TAMO staat voor Tutta l’Avventura del Mosaico, oftewel ‘het gehele avontuur van het mozaïek’. Het behoeft uiteraard geen betoog dat de stad Ravenna beroemd is om haar mozaïeken, waarvan de meeste van de vijfde en zesde eeuw dateren. TAMO richt zich op mozaïeken van de Oudheid tot het heden. Het hele proces wordt daarbij belicht: ontwerpen, blokjes maken, mozaïek leggen, restaureren etcetera. Het museum is gevestigd in de geseculariseerde kerk van San Nicolò. De kerk dateert van 1364 en is eenbeukig. Juist daardoor is ze zeer geschikt voor tentoonstellingen. Alhoewel het gebouw al in 1866 aan de eredienst werd onttrokken, kan er nog steeds getrouwd worden. Uiteraard gaat het dan om burgerlijke huwelijken.
Collectie
TAMO bezit zelf een interessante collectie oude mozaïeken. Aan de rechter wand hangt bijvoorbeeld een prachtig gerestaureerd Romeins vloermozaïek afkomstig uit Faenza, dat destijds Faventia heette. Op het mozaïek zien we een luipaard dat een prooi bespringt (daarvan zijn alleen twee dunne poten bewaard gebleven). Het mozaïek dateert van de tweede helft van de derde eeuw en sierde een eetzaal (triclinium) van het huis van een rijke Romein. Bezoekers kunnen een video bekijken waarin wordt uitgelegd hoe het mozaïek in 2013 werd gerestaureerd. In het centrale gedeelte van het museum ligt nog een vloermozaïek uit Faenza. Het is iets ouder en dateert van de regering van keizer Augustus (27 BCE-14 CE).
Vloermozaïek met luipaard uit Faventia (Faenza).
Vloermozaïek uit Faventia (Faenza).
Afkomstig uit Ravenna zelf is een vloermozaïek uit de twee eeuwen geleden afgebroken basiliek van San Severo. Severus was bisschop van Ravenna in de jaren 340. De aan hem gewijde kerk in Classe, destijds een zelfstandige civitas ten zuiden van het toenmalige Ravenna, werd gebouwd door de aartsbisschoppen Peter III (570-578) en Johannes II (578-595). De San Severo werd in 582 gewijd, maar in 1820 afgebroken. Dankzij recent onderzoek hebben we een goed idee van hoe het gebouw eruit moet hebben gezien. Bovendien zijn er delen van de zesde-eeuwse mozaïeken veiliggesteld. Stukken daarvan kunnen worden bewonderd in Classis Ravenna – Museo della Città e del Territorio, maar dus ook hier in TAMO.
Vloermozaïek uit de San Severo.
In het rechter gedeelte van de voormalige kerk wordt aandacht besteed aan de vloermozaïeken uit de vroege dertiende eeuw die men in de kerk van San Giovanni Evangelista in Ravenna kan bekijken; in het museum hangen verschillende kopieën van goede kwaliteit. De bijschriften bevatten een uitgebreide analyse van de voorstellingen. Verschillende gaan over de Vierde Kruistocht, die in 1204 leidde tot de inname van Constantinopel, nota bene een christelijke stad. Andere lijken de hoofse liefde als thema te hebben. Het is eigenlijk wel jammer dat de uitgebreide informatie bij de replica’s hangt: de originele mozaïeken in de kerk van San Giovanni Evangelista moeten het juist zonder bijschriften doen.
In hetzelfde gedeelte van de kerk zijn nog wat Romeinse mozaïeken te bewonderen waarvan het me niet helemaal duidelijk is of het gaat om kopieën of werken die door andere musea zijn uitgeleend. Een prachtige asarotos oikos – een vloer met afval van een copieuze maaltijd – uit de eerste eeuw BCE heb ik in elk geval eerder gezien in het Museo Archeologico Nazionale van Aquileia. Een mozaïek met daarop een paard en een lid van de Witte circuspartij komt uit het Museo Nazionale Romano (Palazzo Massimo) te Rome. Ik heb zeer sterk het gevoel dat het om (goede!) replica’s gaat, maar laat me graag corrigeren.
Asarotos oikos.
Niet origineel en zelfs geen replica is een plaatje van een grafsteen die een prominente rol speelt in de tentoonstelling. Het gaat om een monument voor een mozaïekmaker dat dateert van de late derde of vroege vierde eeuw. Op het reliëf van de grafsteen zien we onder meer twee mannen met een hamertje blokjes of tesserae maken. Twee mannen op de achtergrond lijken materiaal aan of weg te dragen, terwijl rechts een voorman toezicht houdt en – afgaand op zijn armgebaar – instructies geeft. Ik zag de grafsteen, die afkomstig is uit het antiquarium van Ostia Antica, eerder dit jaar tijdens een tentoonstelling in Rome. Een plaatje ervan ziet u hieronder.
Grafsteen van een mozaïekmaker.
Dante en de adelaar (Ferruccio Ferrazzi/Romolo Papa).
In het voormalige Augustijnenklooster van de Eremitani of ‘kluizenaars’ naast de kerk is de permanente tentoonstelling Mosaici tra Inferno e Paradiso te zien, eveneens onderdeel van het museum. De 21 mozaïeken die hier langs de wanden van de kloostergang zijn opgesteld hebben allemaal een link met het werk van de grote dichter Dante Alighieri (ca. 1265-1321), die in Ravenna overleed. De mozaïeken werden in 1965 gemaakt ter gelegenheid van de zevenhonderdste geboortedag van Dante (waarbij kan worden aangetekend dat zijn precieze geboortejaar onzeker is). Bekende kunstenaars maakten eerst een ontwerp (cartoon), dat vervolgens door een geschoolde mozaïekmaker werd gelegd.
Fresco’s
Wie genoeg heeft van mozaïeken, kan in de voormalige kerk ook nog wat restanten van fresco’s bekijken. In de tweede helft van de veertiende eeuw (ca. 1360-1380) schilderde de anonieme Maestro di San Nicolò een reeks fresco’s over het leven van de drakendoder Sint Joris. In het koor is een fragment bewaard gebleven waarop de held, de draak en de geredde prinses te zien zijn. Ook bevat de kerk nog werk van Francesco Longhi (1544-1618) en van Cesare Pronti (1626-1708), een leerling van de bekende Guercino. Het gaat telkens niet om kunst met een hoofdletter K, maar interessant is het allemaal wel.
Restanten van een fresco met Sint Joris, de draak en de prinses.
Kennelijk moet ik bij een volgend bezoek aan Ravenna nog een keer terugkomen naar TAMO. In het museum zou zich namelijk een beroemd mozaïek bevinden, afkomstig uit het zogenaamde Domus del Genio delle Acque en gevonden in 2011. Dit Romeinse huis (domus) is vernoemd naar de kop van een bebaarde man die op een vloermozaïek werd aangetroffen. De man werd geïdentificeerd als een riviergod en vervolgens de genius (‘geest’ of ‘personificatie’) van de wateren genoemd. Vreemd genoeg heb ik het mozaïek niet aangetroffen tijdens mijn bezoek, maar ik vrees dat dit aan mijzelf ligt. Tijdens een volgend bezoek zal ik scherper zijn.
Verder lezen