Ravenna: Santa Maria Maggiore

Santa Maria Maggiore.

Architectonisch bezien is de kerk van Santa Maria Maggiore niet erg bijzonder, maar de kerk heeft een interessante geschiedenis die helemaal teruggaat tot de zesde eeuw. In onze kennis van het gebouw zitten helaas de nodige gaten. Dat is niet zo vreemd, want de Santa Maria Maggiore is wel omschreven als “one of the least-studied churches in Ravenna”.[1] De kerk staat vlak bij de beroemde basiliek van San Vitale en het mausoleum van Galla Placidia. Wie die twee schitterende monumenten heeft bezocht, kan ook nog even de Santa Maria Maggiore binnenwandelen.

Geschiedenis

De Santa Maria Maggiore werd gebouwd in opdracht van bisschop Ecclesius (522-533) en gewijd aan de Maagd Maria, die sinds het Concilie van Efese van 431 werd vereerd als de theotokos, de Moeder van God. Volgens de negende-eeuwse priester en geschiedschrijver Agnellus liet de bisschop een huis dat aan zijn familie toebehoorde ombouwen tot kerk. Omdat de kerk was gewijd aan de Maagd werd ze voorzien van een prachtig apsismozaïek van de Madonna met het Kind. Ook Ecclesius zelf was afgebeeld: hij bood hun een schaalmodel van de kerk aan, zoals hij dat later ook zou doen op het apsismozaïek van de naastgelegen San Vitale. Ecclesius was namelijk ook de initiatiefnemer van de bouw van die basiliek. Anders dan bij de San Vitale is er helaas niets bewaard gebleven van het mozaïek.

Interieur van de kerk.

De apsis van het gebouw is nog wel origineel. Er is wel verondersteld dat oorspronkelijk de apsis in feite de hele kerk was. Deze zou dan een centraal grondplan hebben gehad, net als de San Vitale, en zijn gebouwd in de vorm van een twaalfhoek. Pas later zou de vrijstaande twaalfhoek zijn voorzien van een schip en een dwarsschip, en aldus zijn omgebouwd tot een basiliek. Helaas is dit allemaal niet te bewijzen. Een belangrijke reden hiervoor is dat de kerk in de zestiende eeuw een bouwval was geworden. Toen de geschiedschrijver Girolamo Rossi (1539-1607) de kerk bezocht, was er van het apsismozaïek bijvoorbeeld niet veel meer over, al kon Rossi nog wel noteren wat erop afgebeeld was. Uiteindelijk werd de kerk, op de apsis en de middeleeuwse klokkentoren na, afgebroken en geheel herbouwd in Barokstijl. Dit gebeurde in 1671 onder leiding van de tamelijk onbekende architect Pietro Grossi.

Kapel met de Santa Maria dei tumori.

Bezienswaardigheden

De Santa Maria Maggiore heeft een gevel zonder enige vorm van versiering. Veel interessanter is daarom de cilindervormige klokkentoren die van de negende of tiende eeuw dateert. Zulke ronde torens verrezen in die tijd vaker in Ravenna, en gelukkig werden ze meestal gespaard wanneer een kerk werd gerenoveerd of herbouwd. Zie bijvoorbeeld de klokkentoren van de Duomo van Ravenna en die van de Sant’Apollinare in Classe.

Het interieur van de kerk is erg eenvoudig. Bij de herbouw maakte Grossi gebruik van de zuilen en kapitelen uit de kerk van Ecclesius, en deze zijn dan ook nog steeds in het middenschip te zien. In de apsis vinden we als altaarstuk een gebeeldhouwde Madonna met Kind van een anonieme zeventiende-eeuwse kunstenaar. Het bekendste schilderij in de kerk is van de hand van de lokale schilder Luca Longhi (1507-1580). Het stelt de apostel Paulus voor die de heilige Agnes bezoekt in de gevangenis. Luca Longhi’s zoon Francesco Longhi (1544-1618) schilderde eveneens, men zie bijvoorbeeld de voormalige kerk van San Nicolò, die nu onderdak biedt aan Museum TAMO. Wellicht nog interessanter is dat ook zijn dochter Barbara Longhi (1552-1638) in haar eigen tijd een bekende schilder was.

Monument voor Camillo Morigia.

In het rechter gedeelte van het dwarsschip hangt een klein fresco van de Madonna met het Kind dat Santa Maria dei tumori wordt genoemd (Sancta Maria a tumoribus in het Latijn). In het verleden baden gelovigen tot het fresco om genezing af te smeken van allerhande zwellingen. Tegenwoordig gaat het vooral om gevallen van kanker.

Verder zijn in de Santa Maria Maggiore een aantal interessante grafmonumenten te zien, in de eerste plaats een Romeinse sarcofaag die later werd hergebruikt als laatste rustplaats voor leden van de familie Rasponi. Een inscriptie op de grafkist vermeldt de naam Filippo Rasponi, zoon van Lorenzo, en het sterfjaar 1544. Boven de sarcofaag zien we een wandmonument voor de architect Camillo Morigia (1743-1795). Hij ontwierp onder meer de Tombe van Dante in Ravenna en de gevel van de Santa Maria in Porto in dezelfde stad.

Ten slotte treffen we in het rechter dwarsschip een deel van een sarcofaag aan waarin volgens de overlevering bisschop Ecclesius werd bijgezet. Op het stuk marmer zijn een christelijk kruis, twee herten en twee pauwen (symbolen van onsterfelijkheid) afgebeeld. Het (moderne) grafschrift memoreert de betrokkenheid van Ecclesius bij de bouw van de San Vitale en bij deze kerk, die IN PRAEDIO SVO werd opgericht, op zijn eigen grond.

Sarcofaag met de naam van Filippo Rasponi.

Overblijfsel van de graftombe van Ecclesius.

Bronnen

  • Deborah Mauskopf Deliyannis, Ravenna in Late Antiquity, p. 222-223;
  • Website Ravenna Turismo.

Noot

[1] Deborah Mauskopf Deliyannis, Ravenna in Late Antiquity, p. 222.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.