Mantova: De Duomo

Duomo van Mantova of Cattedrale di San Pietro.

De kathedraal van Mantova is gewijd aan de apostel Petrus. In het Italiaans heet het gebouw dan ook de cattedrale di San Pietro. Mooi zou ik het gebouw niet willen noemen, eerder tamelijk apart. De kathedraal is een opvallende mengelmoes van stijlen, met een Romaanse klokkentoren, een Gotische flank, een zestiende-eeuws Renaissance-interieur met maniëristische schilderingen en een gevel in de stijl van de Late Barok. De verschillende stijlen verraden een lange geschiedenis, en inderdaad gaat de geschiedenis van de Duomo terug tot de Late Oudheid. De eerste kathedraal werd misschien al in de vierde of vijfde eeuw gebouwd, maar deze vroegchristelijke kerk ging in 894 door brand verloren. De opvolger van de afgebrande kathedraal werd in de twaalfde eeuw in Romaanse stijl herbouwd. Uit deze tijd dateert dus de klokkentoren. De basis van de toren wordt gevormd door grote steenblokken, die mogelijk nog uit de Etruskische tijd dateren.

Exterieur

In 1395 gaf Francesco I Gonzaga, tussen 1382 en 1407 heer van Mantova, de opdracht de kathedraal in Gotische stijl te herbouwen. Deze herbouw was in 1401 voltooid en had toen onder meer geresulteerd in een prachtige Gotische gevel waarvoor de Venetiaanse broers Jacobello en Pierpaolo dalle Masegne verantwoordelijk waren. Deze gevel werd in de achttiende eeuw helaas vervangen, maar we hebben een aardig idee van hoe hij eruitzag dankzij een schilderij van Domenico Morone (ca. 1442-1518) dat zich thans in het Palazzo Ducale bevindt. Het schilderij werd in 1494 gemaakt en staat bekend als de Cacciata dei Bonacolsi (‘verdrijving van de Bonacolsi’). In de veertiende eeuw was de familie Bonacolsi met de familie Gonzaga verwikkeld in een strijd om de macht in Mantova. In 1328 wist Ludovico I Gonzaga zijn tegenstander Rinaldo Bonacolsi uit de stad te verjagen. Wat volgde was een periode waarin de Gonzaga’s als heren, markiezen en uiteindelijk hertogen over Mantova regeerden. Aan deze periode kwam pas in 1708 een einde.

Zijaanzicht van de Duomo, met de Gotische elementen en Romaanse klokkentoren goed zichtbaar.

Gotische gevel op het schilderij van Domenico Morone.

Domenico Morone schilderde op zijn Cacciata dei Bonacolsi een gebeurtenis die in 1328 had plaatsgevonden, maar hij gaf de kathedraal op de achtergrond wel het uiterlijk mee dat het gebouw anno 1494 had. We zien een duidelijk Gotische gevel met spitsbogen, roosvensters en een grote verticale loggia (protiro). Opvallend zijn verder de baldakijnen op de gevel met daaronder waarschijnlijk beelden van heiligen. Van de gevel is helaas niets bewaard gebleven, maar de rechterzijde van de kathedraal heeft nog steeds Gotische trekken. De vensters zijn allemaal dichtgemetseld, maar de torentjes, frontons en roosvensters lijken nog in redelijk originele staat te verkeren. In de film Romeo & Juliet uit 2013 zien we een tamelijk overtuigende reconstructie van de Gotische kathedraal. Bekijk maar eens dit filmpje vanaf 9:20. Curieus is wel dat de film zich in Verona afspeelt. De kathedraal van die stad ziet er toch echt heel anders uit.

De Gotische gevel werd tussen 1756 en 1761 afgebroken en vervangen door een Barokke gevel die was ontworpen door Nicolò Baschiera (gestorven 1780), die eigenlijk ingenieur bij het Oostenrijkse leger was. De opdracht voor de nieuwe gevel kwam van de toenmalige bisschop van Mantova, Antonio Guidi di Bagno. Zijn eenvoudige wapenschild vinden we dan ook op de gevel terug. Op het fronton staan vier beelden van heiligen. Het zijn Paus Celestinus V, Petrus, Paulus en Anselmus. De laatstgenoemde diende als bisschop van Lucca en werd het jaar na zijn dood in 1086 heilig verklaard door Paus Victor III (1086-1087). Anselmus stierf in Mantova en werd in de plaatselijke kathedraal begraven. Zijn overblijfselen bevinden zich daar nog steeds en hij geldt als beschermheilige van Mantova.

De andere vier beelden van de gevel, boven de zijbeuken, stellen Speciosa, Luigi Gonzaga, Giovanni Bono en Osanna Andreasi voor. Speciosa was een non uit Padova, Luigi Gonzaga (1568-1591; ook wel Aloysius Gonzaga) een Jezuïet die op slechts 23-jarige leeftijd stierf aan de pest. Hij werd begraven in de kerk van Sant’Ignazio di Loyola in Rome, die ook een prachtige aan hem gewijde kapel heeft. Giovanni Bono (1168-1249) was een lekenbroeder en Osanna Andreasi (1449-1505) een Dominicaner tertiaris. Beiden waren afkomstig uit Mantova en werden zalig verklaard. Hun relikwieën bevinden zich in de kathedraal.

Interieur van de Duomo.

Interieur

Het interieur van de Duomo dateert hoofdzakelijk van de zestiende eeuw. In 1545 werd het oude interieur door een brand verwoest, waarna kardinaal Ercole Gonzaga (1505-1563) aan de architect en schilder Giulio Romano (1499-1546) de opdracht gaf de kathedraal van een nieuw interieur te voorzien. Helaas stierf Romano al in 1546, waarna het werk moest worden voortgezet door zijn leerling Giovan Battista Bertani (1516-1576). Vier rijen klassiek ogende zuilen delen het interieur op in een middenschip en vier zijbeuken. Cassetteplafonds en tongewelven wisselen elkaar af. Qua decoraties noem ik allereerst het fresco aan de binnenzijde van de koepel. Het stelt het Paradijs voor en werd geschilderd door Ippolito Andreasi (1548-1608) en Teodoro Ghisi (1536-1601). De enorme draaikolk aan engelen doet wellicht enigszins denken aan de Tenhemelopneming van de Maagd door Correggio in de kathedraal van Parma, maar kwalitatief is het werk van Andreasi en Ghisi een heel stuk minder. Ook voor het apsisfresco van Antonio Maria Viani (ca. 1550-1635) geldt dat het technisch competent geschilderd is, maar niet spectaculair genoemd kan worden.

Koepelfresco van Ippolito Andreasi en Teodoro Ghisi.

Aanbidding van de Herders op een Romeinse sarcofaag.

Dat de kunst in de kathedraal wat teleurstellend genoemd kan worden, is mede de schuld van Napoleon Bonaparte. Eind achttiende eeuw plunderden diens troepen de kathedraal van Mantova en namen een tiental kunstwerken mee naar Frankrijk. Het bekendste werk was waarschijnlijk De verleiding van Sint Antonius-Abt van de beroemde schilder Veronese (1528-1588). Dit schilderij bevindt zich thans in het Museum voor Schone Kunsten in Caen. Bij gebreke van echt grote kunstwerken is het aardigste object in de kathedraal misschien wel de voorkant van een Romeinse sarcofaag uit de vierde of vijfde eeuw. In deze sarcofaag worden blijkens de inscriptie met het jaartal 1543 de relikwieën van de eerdere genoemde zalige Giovanni Bono bewaard. De grote voorstelling op de sarcofaag is helaas nogal beschadigd, maar boven de inscriptie zien we een mooie Aanbidding van de Herders met Christus als een ingebakerd kind. Aan de hemel staat de ster van Bethlehem, links zit zijn moeder Maria en rechts zien we de ezel, de os en een herder.

Bronnen

• Evert de Rooij, Lombardije Oost, p. 10-11;
• Duomo di Mantova, Piazza Sordello – Mantova (MN) – Lombardia Beni Culturali;
• Duomo di Mantova – Wikipedia