Santa Caterina d’Alessandria.
In de kerk van Santa Caterina in Pisa is veel te zien, als je het tenminste kúnt zien. Het was in de kerk namelijk ongelooflijk donker toen ik haar in april 2023 bezocht. Bovendien bleek een van de belangrijkste kunstwerken in de kerk spoorloos verdwenen te zijn. Ik doel dan op een werk dat wordt toegeschreven aan de schilder Lippo Memmi (gestorven 1356) uit Siena. Diens Triomf van Sint Thomas Aquinas, geschilderd in 1323, heeft zelfs een eigen pagina op Wikipedia. Mogelijk leverde ook de schilder Francesco Traini een bijdrage aan het werk (sommigen schrijven het zelfs aan hem toe). De paneelschildering zou aan de linker muur moeten hangen, maar daar trof ik alleen een lege plek aan. Misschien werd het werk gerestaureerd of is het inmiddels naar een museum verplaatst. In elk geval vond ik de graftombe van aartsbisschop Simone Saltarelli, eveneens aan de linkerzijde van de kerk te vinden, zeer de moeite waard. Deze werd gemaakt door Nino Pisano (ca. 1315-1370), zoon van de beroemde beeldhouwer en architect Andrea Pisano (ca. 1290-1348).
Geschiedenis
In 1220 streken de Dominicanen onder leiding van een zekere Uguccione Sardo in Pisa neer. Zij kregen de beschikking over een bestaand complex met een kerk en een gasthuis. In het midden van de dertiende eeuw werd dit complex grondig verbouwd en uitgebreid. De kerk van Santa Caterina kreeg toen haar kenmerkende vorm. De kerk is een grote open ruimte zonder zijbeuken. Het dwarsschip bevindt zich helemaal achter in het gebouw, dat daardoor de vorm van een grote T heeft. Op deze wijze konden de Dominicanen grote mensenmassa’s toelaten om naar hun preken te luisteren. De vijf kapellen van de Santa Caterina bevinden zich allemaal in het dwarsschip. In het schip vinden we alleen enkele zijaltaren.
Gevelmozaïek.
Interieur van de kerk.
De gevel van de kerk werd in 1326 voltooid. Het onderste gedeelte is nog Romaans, met de bekende rondbogen. De twee loggia’s daarboven zijn echter duidelijk Gotisch. Helemaal origineel is de gevel overigens niet. Tussen 1921 en 1927 werden er restauratiewerkzaamheden aan de gevel uitgevoerd, waarbij onze meer het huidige roosvenster werd geïnstalleerd (het lijkt ook een iets andere kleur te hebben). Het kleurrijke mozaïek in het portaal boven de hoofdingang is duidelijk niet middeleeuws. Het mozaïek toont de Madonna met het Kind en noemt de naam van kardinaal Pietro Maffi, die tussen 1903 en 1931 als aartsbisschop van Pisa diende. De maker van het mozaïek, voltooid in 1930, was Vittorio Bagnoli.
De Santa Caterina werd in 1651 getroffen door een grote brand, die noodzaakte tot de nodige restauratiewerkzaamheden en – ongetwijfeld – toevoegingen in de stijl van de Barok. Groothertog Leopold I (1765-1790) sloot eind achttiende eeuw het klooster van de Dominicanen, waarbij de Santa Caterina een parochiekerk werd. Werkzaamheden in de twintigste eeuw hebben de kerk weer enigszins haar middeleeuwse uitstraling teruggeven.
Kunst
Glas-in-loodraam met heiligen.
Het hoogaltaar staat in de centrale kapel achter in de kerk. Eronder zien we een sarcofaag waarin broeder Giordano da Pisa is (of was[1]) bijgezet, ook bekend als Giordano da Rivalto (ca. 1260-1311). Deze beroemde Dominicaanse prediker werd in 1838 zalig verklaard door Paus Gregorius XVI (1831-1846). Hij is ook afgebeeld op de prachtige glas-in-loodramen van de centrale kapel. Deze werden tussen 1922 en 1924 gemaakt door de Firma Zettler uit München, die in 1871 was opgericht door de Duitse glasmaker Franz Xaver Zettler (1841-1916). Giordano is afgebeeld in een rijtje met Sint Laurentius, Paus Eugenius III (1145-1153) en een Zalige Clara. Zij is Chiara da Pisa (1362-1419), bekend om haar zorg voor de armen en de zieken. Paus Eugenius is evident opgenomen omdat hij ook uit Pisa afkomstig was. De bovenste vier heiligen zijn Thomas Aquinas, Sint Rainerius (ca. 1115-1160), Sint Dominicus en Sint Torpes. Rainerius (San Ranieri) is de beschermheilige van Pisa, terwijl de obscure Sint Torpes (Saint-Tropez in het Frans) een christelijke martelaar uit Pisa uit de eerste eeuw van onze jaartelling zou zijn.
Het is nu tijd stil te staan bij de graftombe van aartsbisschop Simone Saltarelli. Saltarelli diende als aartsbisschop van Pisa tussen 1323 en 1342. Omdat hij tot de orde van de Dominicanen behoorde, lag het voor de hand dat hij zijn laatste rustplaats in de kerk van Santa Caterina zou krijgen, die immers al ruim een eeuw door Dominicanen werd beheerd. Nino Pisano en zijn assistenten werkten vanaf de dood van Saltarelli in 1342 zo’n drie jaar aan het grafmonument. Vader Andrea was vermoedelijk niet of slechts zeer beperkt bij het werk betrokken. Hij was op dat monument hoofdarchitect van de nieuwe Duomo van Florence en zal andere zaken aan zijn hoofd hebben gehad.
Grafmonument Simone Saltarelli – Nino Pisano.
Het monument bestaat uit vier lagen. Helemaal onderin zien we drie reliëfs, met aan de twee zijkanten van het monument nog eens twee. De reliëfs aan de voorkant vertellen verhalen uit het leven van de aartsbisschop, herkenbaar aan zijn mijter. Welke verhalen zijn uitgebeeld, heb ik helaas niet kunnen achterhalen. Hierboven rust de beeltenis van de overledene onder een colonnade, waarvan de gordijnen worden opengehouden door twee engelen. Nog een niveau hoger zien we twee Dominicaanse heiligen en reliëfs met engelen en de wederopstanding van de overledene. Boven op het monument staan ten slotte een Madonna met Kind en twee engelen. Het grafmonument liep schade op bij de brand van 1651, maar ziet er vandaag de dag gelukkig nog heel behoorlijk uit.
Grafmonument Simone Saltarelli (detail) – Nino Pisano.
Meer lezen: Church of Santa Caterina d’Alessandria | Comune di Pisa – Turismo
Noot
[1] Zijn relikwieën zijn waarschijnlijk verplaatst naar de kerk van San Giuseppe, elders in Pisa.