Santa Maria della Catena.
In veel van de interessantere kerken van Palermo moet je als bezoeker een kaartje kopen, en de bijzonder interessante kerk van Santa Maria della Catena is op deze regel geen uitzondering. Volgens de verkoopster zou je met het kaartje weer korting moeten krijgen bij een bezoek aan andere kerken, maar het systeem was zo ingewikkeld dat ik het maar niet verder heb onderzocht. Het voordeel van betaalde toegang tot de Santa Maria della Catena was vooral dat ik een heleboel informatie (in het Engels) over de kerk mee kreeg. Deze informatie vormt de basis van deze bijdrage.
Geschiedenis
Catena is het Italiaanse woord voor ketting. In de Middeleeuwen werd de haven van Palermo op bepaalde tijden om veiligheidsredenen met een lange ketting afgesloten. Deze ketting was aan de noordzijde vastgemaakt bij het Castello a Mare (een paleis uit de Arabisch-Normandische tijd) en aan de zuidzijde bij een kapel waarin zich een fresco bevond van de Vergine del Porto, de Maagd van de Haven. In 1392, tijdens de regering van koningin Maria en koning Martinus I van Sicilië, zou deze Maagd een wonder hebben verricht. De terechtstelling van drie terdoodveroordeelden moest vanwege hevig noodweer worden uitgesteld. De drie mannen werden in de kapel opgesloten en met ketenen aan elkaar vastgemaakt. Daarop baden de mannen tot het fresco van de Maagd, die er vervolgens voor zorgde dat de ketenen verbroken werden. Zonder dat de bewakers iets merkten, konden de gevangenen ontsnappen. Hoewel ze later weer gesnapt werden, besloten koningin en koning dat ze moesten worden vrijgelaten. Tegen de wil van de Maagd Maria moet immers niemand zich verzetten.
Zijaanzicht van de kerk.
Interieur van de kerk.
Sinds het wonder van 1392 spreekt men van Santa Maria della Catena, Onze-Lieve-Vrouw van de Ketting. De gebeurtenissen zorgden voor een stroom aan donaties om de kleine kapel op te waarderen tot een veel grotere kerk. Toch duurde het nog tot 1490 – of tot 1492, honderd jaar na het mirakel – voordat de bouw daadwerkelijk kon beginnen. Het ontwerp van de nieuwe kerk wordt toegeschreven aan de architect Matteo Carnilivari, ook bekend van het Palazzo Abatellis in Palermo. Carnilivari overleed in 1506, waarna de nieuwe kerk in 1520 door anderen werd voltooid. De Santa Maria della Catena is een goed voorbeeld van de Catalaans-Gotische bouwstijl, vooral voor wat betreft de gevel van het gebouw met de kenmerkende loggia. Later toegevoegde Barokdecoraties werden in de periode 1884-1891 weer verwijderd tijdens een restauratie die werd verricht door de architect Giuseppe Patricolo (1834-1905). Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de kerk zware schade op, die gelukkig in 1950 hersteld is.
Bezienswaardigheden
Bezoekers moeten een trap beklimmen om bij de loggia voor de kerk te komen. Drie ingangen geven vervolgens toegang tot het gebouw. Alle drie de ingangen zijn fraai gedecoreerd met gebeeldhouwde reliëfs van Vincenzo Gagini (1527-1595), een zoon van Antonello Gagini (1478-1536). Boven de hoofdingang is de Madonna met het Kind afgebeeld. Wie goed kijkt, ziet dat het Kind een ketting vasthoudt. Madonna en Kind worden geflankeerd door engelen en de evangelisten Johannes (met adelaar) en Mattheus (met engel).[1] Boven de rechter ingang zien we de Geboorte van Christus met de profeten David en Jesaja, en boven de linker ingang de Aanbidding van de (hoofdeloze) Wijzen met nog twee profeten. Ze hebben geen namen, maar mogelijk zijn het Salomo en Baruch. Het beeld in een nis in het bovenste gedeelte van de gevel is dat van Sint Christina van Bolsena. Samen met de Maagd Maria zou zij een hongersnood in 1592 hebben bezworen door tijdig een graanschip te laten aanleggen.
Het Christuskind met de ketting – Vincenzo Gagini.
Geboorte van Christus met de profeten David en Jesaja – Vincenzo Gagini.
Cappella della Madonna della Catena.
De belangrijkste bezienswaardigheid in de kerk is de tweede kapel aan de rechterzijde. Deze Cappella della Madonna della Catena is de oorspronkelijke kapel waarin zich het miraculeuze fresco bevindt. De kapel is bij de bouw van de kerk in haar geheel in het nieuwe gebouw opgenomen. Op de achterwand van de kapel zien we het betreffende fresco van de Madonna die het flink kalende kind Jezus (feitelijk een minivolwassene) de borst geeft. In de zestiende eeuw werd het fresco wonderlijk genoeg overgeschilderd. Denkbaar is dat men aanstoot nam aan de blote borst van Maria. De vier beelden in de kapel van vrouwelijke heiligen worden toegeschreven aan Antonino Gagini (ca. 1505-1574) en Giacomo Gagini (1517-1598). De mannen waren halfbroers, en zonen van Antonello Gagini uit twee verschillende huwelijken.
In de kerk vinden we verschillende fresco’s van de schilder Olivio Sozzi (1690-1765). Ook interessant is een oude Romeinse sarcofaag uit de tweede eeuw. Deze werd in de veertiende eeuw hergebruikt als grafkist voor Lucca Palici. Zij was de vrouw van de Siciliaanse edelman Giovanni Chiaramonte, kapitein-generaal van het leger van het koninkrijk, die in 1339 stierf. Ten slotte noem ik de derde kapel aan de rechterzijde, de Cappella della Madonna delle Grazie. Het altaar komt weer uit het atelier van de familie Gagini; volgens de door de kerk verstrekte informatie is het van Giacomo Gagini. Vooral de voorstellingen van het overhandigen van de sleutels aan Petrus en de bekering van Paulus op de weg naar Damascus zijn erg mooi.
Graftombe van Lucca Palizzi.
Overhandiging van de sleutels aan Petrus – Giacomo Gagini.
Noot
[1] In het informatiemateriaal dat ik meekreeg, staat dat het om de evangelist Marcus gaat. Die wordt echter met een leeuw afgebeeld, welke hier geheel afwezig is.