Sant’Angelo a Nilo.
De fraaie kerk van Sant’Angelo a Nilo is gewijd aan de aartsengel Michael. De toevoeging ‘a Nilo’ verwijst naar een liggend beeld van de riviergod Nijl dat in de Oudheid voor Egyptische kooplieden uit Alexandrië zou zijn gemaakt. Het beeld werd in de vijftiende eeuw teruggevonden en bleek toen geen hoofd meer te hebben. Het ontbrekende hoofd werd twee eeuwen later vervangen door een modern exemplaar. Wie het beeld wil zien, kan de Piazzetta Nilo volgen tot een pleintje dat de naam Largo Corpo di Napoli draagt. Het pleintje is vernoemd naar de alternatieve naam van het beeld, ‘Lichaam van Napels’. De putti naast de Nijl werden namelijk foutief geïnterpreteerd als zuigelingen (begrijpelijk; het beeld had immers geen hoofd meer). In werkelijkheid ging het om personificaties van de vertakkingen van de Nijl. De naam ‘Lichaam van Napels’ bleek echter een blijvertje.
Geschiedenis
De Sant’Angelo a Nilo werd als familiekapel gebouwd door kardinaal Rainaldo Brancaccio (gestorven 1427). Brancaccio stamde uit een oude en invloedrijke adellijke familie. Eerder zijn we al kardinaal Landolfo Brancaccio (gestorven 1312) tegengekomen, die een kapel liet inrichten in de San Domenico Maggiore, schuin tegenover de Sant’Angelo a Nilo. Rainaldo Brancaccio was in 1384 kardinaal gemaakt, met als titelkerk Santi Vito e Modesto. Een jaar later begon hij met de bouw van de Sant’Angelo, waarin hij ook begraven zou worden, net als vele andere leden van de familie Brancaccio. Het palazzo van de familie bevindt zich nog steeds in de Via Mezzocannone, die bij de kerk begint. In 1690 werd in dit palazzo de eerste openbare bibliotheek van Napels geopend, de Biblioteca Brancacciana.
Interieur van de kerk.
In de loop der eeuwen werd de Sant’Angelo a Nilo verbouwd en vergroot, zodat een echte kerk ontstond. Zeer belangrijk waren de renovaties die vanaf 1709 werden uitgevoerd onder leiding van de Barokarchitect Arcangelo Guglielmelli (1648-1723). Kardinaal Rainaldo Brancaccio zou zijn oorspronkelijke creatie waarschijnlijk niet meer herkennen. De kerk heeft nu een opvallend exterieur met de kleuren oranje, grijs en gebroken wit. Alleen het portaal aan de zijkant van de gebouw waarlangs men de kerk betreedt, is nog een origineel veertiende-eeuws element. Zoals bij zoveel gebouwen in Napels het geval is, wordt ook het exterieur van de Sant’Angelo ontsierd door graffiti. Binnen is wit de dominante kleur in deze eenbeukige kerk. De monotonie ervan wordt eigenlijk alleen onderbroken door het altaarstuk met de aartsengel Michael, gesigneerd door de schilder Marco Pino (1521-1583) en gedateerd 1573.
Grafmonumenten
Als gezegd werden vele leden van de familie Brancaccio in deze kerk begraven. Links van het hoogaltaar vinden we het dubbele grafmonument voor de kardinalen Francesco Maria (1592-1675) en Stefano Brancaccio (1618-1682), een oom en een neef. Opmerkelijk is dat het monument werd gemaakt door twee broers, de beeldhouwers Pietro en Bartolomeo Ghetti, die oorspronkelijk uit Carrara in Toscane afkomstig waren. Veel beroemder is echter het grafmonument dat in de kapel aan de rechterzijde staat: de graftombe van kardinaal Rainaldo Brancaccio zelf. Deze graftombe wordt algemeen beschouwd als een van de eerste Renaissancewerken in Napels. Het werk was een coproductie van Michelozzo (1396-1472) en Donatello (1386-1466), gebeeldhouwd tussen 1426 en 1428. Ongeveer tegelijkertijd werkten de twee mannen samen aan de graftombe van tegenpaus Johannes XXIII in het Baptisterium van Florence (ca. 1422-1428).
Graftombe van kardinaal Rainaldo Brancaccio door Michelozzo en Donatello.
Voor de graftombe van de kardinaal hoefden Michelozzo en Donatello niet helemaal naar Napels af te reizen. Wat dat betreft hadden beeldhouwers het veel gemakkelijker dan frescoschilders, die natuurlijk altijd in situ moesten werken. In dit geval vervaardigden de twee kunstenaars de onderdelen van het monument in Pisa. De onderdelen werden vervolgens op een schip geladen en over zee naar Napels gestuurd. Daar werd het monument uiteindelijk in elkaar gezet. Rainaldo Brancaccio heeft zijn graftombe helaas niet meer kunnen bewonderen: blijkens de inscriptie op het werk was hij op 27 maart 1427 overleden. Wie goed kijkt, ziet in de kapel overigens nog een tweede, veel minder indrukwekkend grafmonument, tegen de linker muur. Dit is de graftombe van Pietro Brancaccio, van de hand van de beeldhouwer Jacopo della Pila uit Milaan.
De graftombe van kardinaal Rainaldo Brancaccio is gemaakt van wit Carraramarmer, dat deels beschilderd en verguld is. Het monument kent een verticale opbouw. Bovenin zien we in een tondo Christus die zijn zegen geeft, geflankeerd door twee engelen die op bazuinen blazen. Daaronder zijn in de lunette de Madonna en het Kind afgebeeld, geflankeerd door Johannes de Doper (links, wijzend naar het Kind) en de aartsengel Michael (rechts, met zwaard). Nog een niveau lager houden twee engelen het gebeeldhouwde gordijn vast. Ze kijken naar de beeltenis van de kardinaal, die in vol ornaat op zijn doodsbed ligt. Onder de kardinaal is de Tenhemelopneming van de Maagd gebeeldhouwd in rilievo stiacciato, ondiep reliëf. Links en rechts van de Tenhemelopneming zien we het wapen van de familie Brancaccio met de rode kardinaalshoed. Drie kariatiden dragen de graftombe. Omdat het om drie vrouwen gaat, zijn het waarschijnlijk de drie Deugden, Geloof, Hoop en Naastenliefde.
Mijn Capitool reisgids voor Napels (editie 2018, p. 73) vormde de basis van deze bijdrage. In de Sant’Angelo a Nilo staan veel informatieborden met gedetailleerde informatie over de kerk.