Sassoferrato (deel 2): de kerken van Santa Chiara en San Pietro

Kerk van Santa Chiara.

Waar de mannelijke Franciscanen in de dertiende eeuw in Sassoferrato neerstreken, gold dat ook voor hun vrouwelijke tegenhangers van de Clarissen. Zij stichtten in 1253 op een steenworp afstand van de kerk van San Francesco een nonnenklooster dat ze nog steeds bewonen, nu ruim 750 jaar later. Uiteraard werden het klooster en de bijbehorende kerk gewijd aan Clara van Assisi (ca. 1193/94-1253), in het Italiaans Santa Chiara. De kerk van Santa Chiara is doorgaans open voor het publiek en herbergt enkele interessante kunstwerken in het koor. Daar vinden we als altaarstuk een biddende Madonna (Mater Dolorosa) van Giovanni Battista Salvi (1609-1685), beter bekend als Il Sassoferrato. De Barokschilder was tevens verantwoordelijk voor het doek dat aan de rechter muur hangt en de Annunciatie voorstelt.

Persoonlijk vond ik het fresco aan de linker muur van het koor interessanter. Het stelt een Geboorte van Christus voor en werd volgens Sassoferrato Turismo gemaakt door ene ‘Antonio da Pesaro’.[1] Als dit dezelfde schilder is als Giovanni Antonio Bellinzoni da Pesaro (ca. 1415-1478), dan dateert het fresco dus van de vijftiende eeuw. De centrale voorstelling van de Geboorte zelf is tamelijk goed bewaard gebleven. Op de voorgrond zien we de Maagd Maria en het kindje Jezus, met achter hen Jozef en de ezel en de os. De engelen en herders op de achtergrond verkeren ook in redelijk goede staat. Dat geldt helaas niet voor de twee heiligen die de Geboorte flankeren. De heilige links lijkt Sint Agatha van Sicilië te zijn, een maagd die in de derde eeuw de marteldood stierf en van wie naar verluidt de borsten werden afgezet met een tang. In haar linkerhand lijkt de heilige een stok vast te houden waaraan twee geamputeerde borsten hangen. Let ook op de bloederig rode plek op haar witte gewaad, precies op de plek waar de borsten voorheen zaten. De heilige aan de rechterzijde is niet meer te identificeren, maar is gelet op de palmtak in zijn of haar hand ook een martelaar.

Geboorte van Christus.

Via een doorgang aan de rechterzijde kunnen bezoekers het Santuario della Madonna delle Grazie betreden, dat van de achttiende eeuw dateert. Hier wordt een miraculeuze afbeelding van de Madonna met het Kind bewaard. In 1739 bleef een olielamp die bij de Madonna was geplaatst maar branden, ondanks dat de olie allang op had moeten zijn. Vervolgens bleek de olie ook nog eens een geneeskrachtige werking te hebben. Dankzij een genereuze lokale markies kon voor de Madonna delle Grazie een heiligdom gebouwd worden, dat in 1752 werd gewijd. In het heiligdom worden door de nonnen gemaakte voorwerpen verkocht. Personeel troffen we er niet aan, wel een bordje met het vriendelijke verzoek het gebod van “gij zult niet stelen” in ere te houden.

Slechts honderd meter verderop staat de kapittelkerk van San Pietro. Dit is de grootste en belangrijkste kerk van Sassoferrato, dat geen eigen bisschop heeft en dus ook geen kathedraal. De geschiedenis van de kerk gaat vermoedelijk terug tot de dertiende eeuw. Het gebouw heeft sinds 1580 de status van kapittelkerk (collegiata), een cadeautje van Girolamo Mannelli, de bisschop van Nocera Umbra. Het gevolg van dit besluit was dat een aartspriester en elf kanunniken bij de San Pietro neerstreken. Dit kon helaas niet voorkomen dat de kerk tegen het jaar 1680 een bouwval was geworden. In 1710 begon de bouw van een nieuwe kerk, die aanzienlijk groter was dan haar voorganger. De nieuwe kerk werd in 1717 gewijd. 280 jaar later werd deze kerk het slachtoffer van de zware aardbeving die op 26 september 1997 plaatsvond in Umbrië en de Marche en vooral berucht werd vanwege de schade die ze in Assisi aanrichtte. In Sassoferrato stortte het dak van de San Pietro in. Na vijf jaar van restauraties en versterkingen kon de kerk eind 2002 weer haar deuren openen.

Kapittelkerk van San Pietro.

Zicht op Sassoferrato. In het midden de San Pietro, helemaal rechts de San Francesco.

Achterzijde San Pietro.

Het oudste kunstwerk dat ik in de kerk aantrof, was een veertiende-eeuws fresco van de Kruisiging. Het fresco is afkomstig uit een andere kerk in Sassoferrato – San Michele Arcangelo dicht bij de burcht – en werd gemaakt door een onbekende schilder uit de Marche. De kwaliteit ervan is niet heel hoog, maar de kleuren zijn mooi en de emoties van de afgebeelde personen duidelijk zichtbaar. In het midden hangt een sterk vermagerde Christus Patiens aan het kruis. Aanvankelijk veronderstelde ik dat de roodharige vrouw links Maria Magdalena was, omdat ze er nog jong uitziet en haar haar los heeft hangen. Volgens een vel met informatie in de kerk gaat het echter toch om de Maagd Maria als Vergine dolorosa. De figuur rechts is natuurlijk Johannes.

Kruisiging, veertiende eeuw.

De kerk heeft nog enkele interessante kunstwerken. Op het altaar gewijd aan Sint Crispijn (San Crispino) kwam ik een schilderij tegen van Ernst van Schayck (1567-1631), in het Italiaans bekend als Ernesto Schaychis. Ik heb weinig informatie over de man kunnen vinden. Het bijschrift bij het schilderij noemt hem een pittore fiammingo, dus een Vlaamse schilder, maar aangezien Schaijk in het Nederlandse Noord-Brabant ligt, zou hij best een Nederlandse schilder geweest kunnen zijn. In elk geval werd hij op enig moment tot marchigiano (inwoner van de Marche) genaturaliseerd. Het altaarstuk in de kapel werd gemaakt in opdracht van het gilde van de schoenmakers. Dat is niet verrassend, want Sint Crispijn gold als hun beschermheilige. Van Schayck beeldde hem af naast Sint Franciscus van Assisi en voorzien van allerhande schoenmakersattributen. In de lucht is de Madonna del Carmine te zien, en het is niet ondenkbaar dat de stad op de achtergrond Sassoferrato moet voorstellen.

De San Pietro bezit verder twee werken van de lokale schilder Pietro Paolo Agabiti (ca. 1470-1540). Zijn Madonna met Kind, Sint Jozef en Sint Catharina van Alexandrië trof ik aan de binnengevel aan. Links ervan hangt het tweede werk, de overhandiging van de sleutels aan Petrus. In de kerk raakte ik aan de praat met een inwoner van Sassoferrato, die mij graag het voormalige bisschoppelijk paleis wilde laten zien, gebruikt door de bisschop van Nocera als hij in het stadje op bezoek was. Het paleis zit aan de kerk vast en dient thans als opslagplaats van allerhande kunstwerken van tamelijk laag niveau. Mijn gesprekspartner liet me ook enkele oude boeken uit de achttiende eeuw zien. Het interessantste was echter een cel waar in de zeventiende en achttiende eeuw priesters en seminaristen die zich misdragen hadden in werden opgesloten. De gevangenen schreven teksten op de muren die nog steeds te zien zijn, net als de jaartallen die ze achterlieten (onder andere 1792 en 1796). Veel comfort hadden de gevangenen niet in deze beklemmende ruimte, maar gelukkig zag ik in een hoekje wel een primitief toilet. Dat was er dan gelukkig weer wel.

Noot

[1] Chiesa di Santa Chiara – sassoferratoturismo

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.