Personificatie van de zomer – Villa dei Mosaici.
Sommige bezienswaardigheden zijn zo nieuw dat ze nog niet in reisgidsen vermeld worden. Een goed voorbeeld daarvan is de hier besproken Villa dei Mosaici in Spello, die pas in maart 2018 haar deuren voor het publiek opende. Wat zo geweldig is aan Italië, is dat je maar je spade in de grond hoeft te steken of het verleden komt al naar boven. Dat is namelijk precies wat er in juli 2005 gebeurde. Bij de aanleg van een parkeerterrein net buiten de stadsmuren van Spello werd een ruimte met mozaïekversieringen gevonden. Archeologen stelden al snel vast dat deze ruimte onderdeel was van een grote villa uit de Romeinse Keizertijd, toen Spello bekendstond als Colonia Julia Hispellum. Er werd doorgegraven tot 2016 en dat leidde tot de ontdekking van twintig kamers. Daarbij moet worden opgemerkt dat dit nog niet eens de hele villa is. Zo is het atrium niet teruggevonden, en hetzelfde geldt voor de entreehal (vestibulum) en de tablina of ontvangstruimten. Wat we wel hebben, is het centrale gedeelte van de villa dat aansloot op de tuin (peristylium).
Het is duidelijk dat hier ooit een zeer rijke familie moet hebben gewoond. Helaas weten we niet wie de villa liet bouwen. Wel is vastgesteld dat er tenminste twee bouwfasen zijn geweest, een tijdens de regering van keizer Augustus (27 BCE-14 CE), toen Spello net de status van Romeinse kolonie had gekregen, en een in de tweede en vroege derde eeuw. Volgens sommigen was de eigenaar van de villa een rijke wijnhandelaar, en inderdaad kan een aantal mozaïeken in het gebouw met de handel in wijn in verband gebracht worden. In het triclinium of de eetkamer vinden we bijvoorbeeld een voorstelling waarin wijn wordt geschonken en ook de zogenaamde Amphorae Room[1] kan aan de productie van wijn gelinkt worden (zie de afbeeldingen hieronder). De aanwezigheid van een wijnschenkscène in een eetkamer kan er echter ook gewoon op wijzen dat dit de plek in het huis was waar drinkgelagen werden gehouden. En amforen werden gebruikt om allerhande soorten voedsel op te slaan en te vervoeren, echt niet alleen wijn. Er is daarom naar mijn mening overtuigender bewijs nodig om te kunnen concluderen dat de eigenaar een wijnhandelaar was.
Mozaïek in de Amphorae Room.
De Villa dei Mosaici beslaat een terrein van zo’n 500 vierkante meter. Tien van de twintig kamers zijn voorzien van mozaïeken. Kamers zonder mozaïeken zijn waarschijnlijk dienstruimten. Van de tien kamers mét mozaïeken is het triclinium verreweg de indrukwekkendste. Afgezien van de reeds genoemde voorstelling waarin twee dienaren wijn schenken zien we vier figuren die de vier seizoenen voorstellen: Herfst, Winter, Lente en Zomer. Van Herfst is helaas niet veel meer over, maar de andere seizoenen zijn redelijk goed bewaard gebleven. De personificatie van Zomer (zie de afbeelding hierboven) heeft het zelfs tot embleem van de Villa dei Mosaici geschopt: op de foldertjes die het museum verstrekt is voor dit mozaïek een prominente plek weggelegd. Het triclinium heeft verder mozaïeken van dieren, zoals herten, konijnen, wilde zwijnen en enkele exotischere dieren, waaronder tijgers en panters.
Mozaïek in het triclinium. Let op de wijnschenkscène in het midden.
Mozaïek in het triclinium.
De Amphorae Room bevindt zich links van het triclinium. Deze kamer was naar alle waarschijnlijk een ruimte voor intieme diners (oecus). De kamer sloot aan de noordkant aan op de tuin en aan de zuidkant op de zogenaamde Bird Room. Ook deze Bird Room is prachtig. We zien er schitterende mozaïeken gemaakt van rode, witte en zwarte steentjes. Daarmee zijn afbeeldingen van zes vogels gemaakt, waaronder vrijwel zeker patrijzen (één vogel is overigens verloren gegaan). Nog mooier is de zogenaamde Radiant Sun Room. Naast geometrische figuren als Salomonsknopen zien we hier nog meer vogels (en kennelijk een hagedis) rondom een zon in het midden van de kamer. Het museum heeft de volgende dieren geïdentificeerd: “A duck [eend], a thrush [lijster], a lizard [hagedis], and what appears to be a long-billed hoopoe [hop], with the characteristic tuft of feathers on its head”. Wat zo geweldig is aan deze kamer is dat zelfs stukjes van de muurfresco’s bewaard zijn gebleven.
Mozaïek in de Bird Room.
Mozaïek in de Radiant Sun Room.
Radiant Sun Room.
Geometric Mosaic Room.
In de hierboven besproken kamers vinden we de beste mozaïeken van de Villa. Vergeet echter niet ook een blik te werpen op de Geometric Mosaic Room net ten noorden van de Radiant Sun Room, en op de Shield Room aan de andere kant van het triclinium. De eerstgenoemde kamer is maar klein en in de geometrische versieringen herkennen we verschillende uitvoeringen van de Griekse letter gamma (Γ), uitgevoerd in rood en wit. Vier van deze gamma’s aan elkaar vastgeplakt vormen een symbool dat veel wegheeft van een swastika. Deze tetra-gammadion is al een heel oud symbool en ze heeft hoegenaamd niets te maken met het Hindoeïsme of Nazisme. De Shield Room is vernoemd naar de decoraties aan de randen, die wel wat weg hebben van de maanvormige schilden die door Griekse peltasten werden gebruikt.
Hoewel de mozaïeken duidelijk het hoofdgerecht van de Villa dei Mosaici vormen, heb ik ook erg genoten van een aantal mooie bronzen voorwerpen die in het museum worden tentoongesteld. Kennelijk komen deze niet uit de Romeinse villa, maar van een nabijgelegen necropool. De voorwerpen zijn ook veel ouder: ze dateren van de derde en tweede eeuw BCE. Let vooral op de versierde bronzen spiegel. Daarop is een dronken Dionysos afgebeeld samen met twee andere figuren: een gevleugelde figuur die voorkomt dat de dronkenlap valt en een vrouw die de Griekse kithara bespeelt. Ten slotte is ook een bronzen wierookbrander de moeite van het bekijken waard.
Spiegel en wierookbrander.
Meer informatie over de Villa dei Mosaici vindt men op de website van de Villa.
Noot
[1] Ik gebruik in deze bijdrage de Engelse namen van de verschillende kamers.