Modena: Musei del Duomo

Kopie van een van de metopen (jongen met jonge draak).

In de Via Lanfranco, de straat achter de Duomo van Modena die is vernoemd naar de eerste architect ervan, vindt men de Musei del Duomo. Het gaat hier om twee musea: het eigenlijke Museo del Duomo, met onder meer fresco’s en religieuze voorwerpen, en het Museo Lapidario, met allerhande beeldhouwwerk. Het laatstgenoemde museum is verreweg het interessantste van de twee, want hier vinden we de acht originele metopen van de kathedraal. Een metope is eigenlijk een decoratief element van een Griekse tempel, maar hier slaat de term op gebeeldhouwde versierselen die aan de dakrand van de Duomo bevestigd waren. Wie tegenwoordig het dak van het gebouw inspecteert, ziet daar nog steeds metopen. Dit zijn echter kopieën van de hand van de lokale beeldhouwer Benito Boccolari (1888-1964). De echte metopen worden sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw in het Museo Lapidario bewaard. Ze worden toegeschreven aan een navolger of leerling van Wiligelmo die de Maestro delle metope wordt genoemd. Deskundigen verschillen van mening over de vraag wanneer de werken gemaakt werden. De een houdt het op 1110-1115, de ander op ca. 1130 en weer een ander op ca. 1150. In elk geval eerste helft twaalfde eeuw dus.

De metopen nader bekeken

Op alle acht de metopen zijn vreemde wezens te zien, sommige mensachtig en andere monsterachtig. Aangenomen wordt dat het in alle gevallen gaat om wezens die volgens het middeleeuwse volksgeloof leefden in de onherbergzame streken aan de randen van de wereld. Zo zien we een jongen die op de grond zit en een jonge draak in bedwang houdt. De draak heeft veel weg van een slang. Deze metope wordt ook wel Lo Psillo genoemd, naar een koning uit de Griekse mythologie die heerste over een stam van slangenbezweerders. De metope ernaast toont een viseter of Ichthyophagus, eveneens bekend uit de Griekse mythologie. Dit is duidelijk een fantasiewezen, met naast een menselijk been ook een paardenpoot en een snavel waarin een vis hangt. Links van de viseter zien we nog een mensenhoofd. Is dat ook een slachtoffer van het monster? We weten het niet.

Jongen met jonge draak (links) en Ichthyophagus (rechts).

Intrigerend is de metope met de sirene met de twee staarten. Haar pose is nogal gewaagd: ze zit met gespreide benen en draagt een soort middeleeuwse onderbroek. Aan de uiteinden van de twee staarten zijn mensenvoeten te zien. De sirene is een gevaarlijke verleidster uit de Griekse mythen en sagen. De Griekse held Odysseus liet zich aan de mast van zijn schip vastbinden om naar hun gezang te kunnen luisteren zonder in gevaar te komen. Zijn manschappen moesten daarentegen hun oren dichtstoppen met was. Zo zouden ze niet in de verleiding komen om naar de sirenen toe te varen en aldus op de rotsen te lopen. Zodra hun door het gezang betoverde leider zou smeken om hem los te maken, moesten ze hem alleen maar strakker vastbinden.

Sirene met twee staarten (Sirena bicaudata).

Een nog gewaagdere voorstelling is die van de hermafrodiet. Deze is naakt en zit eveneens met gespreide benen, zodat we borsten en mannelijke geslachtsdelen kunnen zien. Of beter gezegd: konden zien. De hermafrodiet werd in latere tijden kennelijk als obsceen en aanstootgevend gezien en is nogal onder handen genomen. In de zestiende eeuw schoten soldaten hun haakbussen op de metope leeg. Bijgevolg ziet het beeldhouwwerk er tegenwoordig nogal gehavend uit. Het heeft in het verleden de bijnaam Potta di Modena gekregen, wat zoiets als ‘de kut van Modena’ betekent. Op de foto hieronder is de hermafrodiet te zien naast de zogenaamde ‘man met het lange haar’. Naast lang haar heeft hij overigens ook een baard en een opmerkelijke snor. Zijn pose ziet er nogal onnatuurlijk uit.

Man met het lange haar (links) en hermafrodiet (Potta di Modena, rechts).

Mijn persoonlijke favoriet is de metope met de antipoden. De symmetrie van het beeldhouwwerk is indrukwekkend. Op de grond zit een vrouw met een lange vlecht. Haar tegenpool, een man die wellicht haar echtgenoot moet voorstellen, zit op de kop. Hij draagt een kapje om zijn haren. Wie het beeldhouwwerk van opzij bekijkt, zal zien dat links van de vrouw een grote roofvogel zit, een prachtig detail. De laatste twee metopen tonen een vrouw met een opmerkelijke muts en een enorme derde arm, en een vrouw die la grande fanciulla (‘de grote meid’) wordt genoemd.

Antipoden.

Museo del Duomo

Evangelistarium.

Na de mysterieuze, intrigerende en fraai gebeeldhouwde metopen vond ik persoonlijk het Museo del Duomo wat minder interessant. Wie van liturgische voorwerpen houdt, zal hier echter zijn hart kunnen ophalen. Erg mooi is het zogenaamde Altaar van San Geminiano dat vermoedelijk van 1106 dateert en werd gemaakt ter gelegenheid van het overbrengen van de overblijfselen van Sint Geminianus naar de crypte van de nieuwe kathedraal. Verder viel mijn oog op een prachtig evangelistarium – een boek met gedeelten uit de evangeliën voor de misviering – dat begin twaalfde eeuw werd gemaakt en waarin hout, zilver en ivoor zijn verwerkt. De tamelijk onbekende beeldhouwer Geminiano Paruoli maakte in 1376 van koper, brons en hout een groot staand beeld van Sint Geminianus, beschermheilige van Modena. Interessant zijn ten slotte enige fresco’s, waaronder dat van een engel en een apostel uit de twaalfde eeuw. De kwaliteit van de verlichting is helaas niet om over naar huis te schrijven.

Bronnen: website Musei del Duomo en UNESCO Modena.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.