La Zisa was ooit een van de zomerverblijven van de Normandische koningen van Sicilië. De bouw van het paleis begon in 1165 onder koning Willem I ‘de Slechte’ (1154-1166). Hoewel de koning kundige bouwlieden inschakelde die in recordtempo een paleis uit de grond stampten, werd La Zisa uiteindelijk rond 1167 voltooid onder Willems zoon en opvolger Willem II ‘de Goede’ (1166-1189). Het paleis stond op de koninklijke landgoederen buiten Palermo, waar de koningen vooral in de zomermaanden te vinden waren en waar ze konden jagen en vissen. De naam van La Zisa is afgeleid van het Arabische al-aziz, wat ‘schitterend’ betekent. Het paleis stond midden in een groot park met boomgaarden, beken en vijvers. Van die aangename omgeving is vandaag de dag weinig meer over. Het park is nu onderdeel van een wijk net buiten het centrum van de stad. Hoewel het park zelf nog best aardig is, wordt de sfeer vooral verpest door lelijke graffiti op de muren.
Het paleis nader bekeken
La Zisa werd gebouwd in Arabische stijl, met twee charmante vierkante torentjes aan de zijkanten. Het paleis had een ingenieus water- en luchtventilatiesysteem zoals men dat kende in het Midden Oosten. De drie grote toegangspoorten zijn gericht op het oosten en lieten koele zeewind binnen, die vervolgens in het paleis kon circuleren. Op de gevel zien we verder grote blinde bogen waarin kleine ramen gemaakt zijn (tegenwoordig met moderne vensters), zodat op de hogere verdiepingen de warmte buitengehouden kon worden. Aan de voorkant van het paleis bevond zich een vestibule, die toegang gaf tot de belangrijkste ruimte, de Sala della Fontana. Hier ontving de koning tijdens de zomermaanden leden van zijn hofhouding en belangrijke gasten.
De Sala della Fontana is zonder meer de mooiste ruimte in La Zisa. De zaal ontleent haar naam aan de fontein (salasabil of shadirwan) in een van de drie nissen. Uit een gat in de muur stroomde water over een geribbelde plaat marmer naar een kanaal dat de zaal in tweeën deelde. Het kanaal kwam vervolgens weer uit in een grote visvijver buiten. Uiteraard had de aanwezigheid van water ook een verkoelend effect. In de Sala della Fontana zien we in de drie nissen zogenaamde muqarnas, Arabische gewelven die de vorm hebben van een honingraat. De muren zijn gedecoreerd met marmer, kleine zuilen en Arabische sterren. De centrale nis heeft bovendien een prachtig gouden mozaïek met daarop bomen, pauwen en jagers met pijl en boog. Het zijn precies de taferelen die we ook in het koninklijk paleis in het centrum van Palermo kunnen bewonderen. Verder zien we in de zaal nog enige restanten van fresco’s uit de zeventiende eeuw, die nogal uit de toon vallen en ook op zichzelf beschouwd niet erg mooi zijn.
De fresco’s vertellen wel iets over de latere geschiedenis van het paleis. In de periode na de Normandische koningen werd La Zisa van een zomerverblijf omgebouwd tot een kasteel. Dit verklaart ook de aanwezigheid van de kantelen op het gebouw. Het kasteel was flink verwaarloosd toen het in 1635 in handen kwam van de edelman Giovanni de Sandoval. Die liet het gebouw restaureren en onder meer een grote trap aan de rechterzijde bouwen. Boven de centrale ingang van La Zisa zien we het familiewapen van Giovanni de Sandoval. Zijn familie bleef tot begin negentiende eeuw de eigenaar van het complex, dat vervolgens overging op de prinsen van Notarbartolo. In 1955 kwam La Zisa in handen van de regio Sicilië. De broodnodige restauraties werden in 1991 afgerond en sinds 2015 staat het voormalige paleis op de UNESCO-lijst van werelderfgoed.
In het voormalige paleis is sinds 1991 het Museo d’Arte Islamia, het museum voor islamitische kunst gevestigd. Dat staat althans in al mijn reisgidsen. Ter plekke constateerde ik dat er nergens specifiek voor dit museum geadverteerd wordt. Bestaat het wellicht niet meer of is het verhuisd? In de verschillende zalen in La Zisa zijn overigens wel verschillende voorwerpen tentoongesteld. Het interessantste voorwerp hier is echter niet islamitisch, maar christelijk. Het betreft de marmeren grafsteen van Anna, de moeder van de priester Grisanto. Zij stierf in het jaar 1148, werd aanvankelijk begraven in de kathedraal van Palermo, maar een jaar later alweer overgebracht naar een in opdracht van haar zoon gebouwde kapel in de kerk van San Michele. In het midden zien we een christelijk kruis waarin onder meer rode porfier en groene serpentijn zijn verwerkt. Rondom het kruis staan de Griekse letters IC XC NIKA (‘Jezus Christus overwint’). Bijzonder zijn de vier verschillende talen op de grafsteen, met de klok mee Joods-Arabisch, Grieks, Arabisch en Latijn. De grafsteen geeft daarmee een uniek inkijkje in het multi-etnische, multireligieuze en multiculturele karakter van het Normandisch-Siciliaanse koninkrijk, waar joden, moslims en Griekse en Latijnse christenen in vrede konden samenleven.
Paleiskapel
Iets ten noorden van het voormalige paleis staat de Cappella della Santissima Trinità alla Zisa. Ooit was dit de paleiskapel van het complex. De geschiedenis van het bouwwerk gaat ver terug. De kapel begon haar bestaan als de refter van een Grieks klooster. Deze eetzaal werd na de verovering van Palermo door de moslims in 831 omgebouwd tot een moskee. Toen koning Willem I in 1165 begon met de bouw van La Zisa, liet hij op zijn beurt de moskee omvormen tot een christelijke paleiskapel. Deze zal tijdens de regering van koning Willem II voltooid zijn. De kapel was door middel van een overdekte gang (die niet meer bestaat) verbonden met het paleis. In de tweede helft van de achttiende eeuw werd naast de kapel een nieuwe kerk gebouwd, die van Gesù, Maria e Santo Stefano. De nieuwe kerk werd in 1803 voltooid en de oude kapel diende lange tijd als sacristie van het gebouw. Tegenwoordig zijn beide religieuze bouwwerken geseculariseerd en in principe zouden ze moeten zijn opengesteld voor het publiek (een gift wordt zeer op prijs gesteld).
Kapel en kerk vormen een opmerkelijk ensemble. De apsis van de kapel is namelijk op het oosten gericht, terwijl de naastgelegen kerk juist op het westen georiënteerd is. De kerk is verder architectonisch niet interessant, maar de voormalige paleiskapel des te meer. Deze heeft nog een origineel Arabisch koepeltje, dat kennelijk nooit beschilderd is geweest (zoals wel het geval is bij de kerken van San Giovanni degli Eremiti en San Giovanni dei Lebbrosi). Binnen zien we onder de koepel ook weer enkele muqarnas. Het leukste van een bezoek aan de voormalige paleiskapel is het prachtige uitzicht vanaf de eerste verdieping. Wie door een raam naar het zuiden kijkt, ziet de zijkant van La Zisa. Ten westen van de kapel zijn de restanten van een aquaduct zichtbaar, dat mogelijk werd gebruikt om water naar het complex te brengen. Ten slotte staat ten oosten van de kapel, op een binnenplaats, een merkwaardig paviljoen met een koepeltje als dak. Over dit gebouwtje heb ik helaas geen verdere informatie kunnen vinden.
–
Bronnen
- Capitool reisgids Sicilië (2019), p. 78;
- John Julius Norwich, Sicily, hoofdstuk 4;
- John Julius Norwich, The Kingdom in the Sun, p. 239-241;
- La Zisa – Wikipedia
Pingback:Palermo: La Cuba – – Corvinus –
Pingback:Palermo: Palazzo dei Normanni – – Corvinus –