Brescia: Santa Giulia (deel 2)

Fresco met Sint Benedictus in de Santa Maria in Solario.

In dit tweede deel van de serie over het Museo di Santa Giulia in Brescia sta ik stil bij het oratorium van Santa Maria in Solario. Dit vierkante gebouw dateert van de twaalfde eeuw en werd in Romaanse stijl gebouwd. De fraaie achthoekige koepel met de zuilengalerijen net onder de dakrand is – met enige moeite – vanuit de Via dei Musei te zien. De begane grond van het oratorium diende vermoedelijk als schatkamer van het kloostercomplex. Het eigenlijke oratorium bevond zich vervolgens op de eerste verdieping: een kleine, vierkante ruimte met drie apsissen, bedoeld voor de eredienst. Wie het Museo di Santa Giulia bezoekt, zal al snel in de Santa Maria in Solario terechtkomen. Na het kopen van een kaartje wordt u namelijk eerst naar dit gedeelte van het museum gestuurd.

Bezienswaardigheden op de eerste verdieping

Het oratorium werd tussen 1513 en 1524 verfraaid met fresco’s van Floriano Ferramola (ca. 1478-1528) en zijn atelier. Deze tamelijk jong gestorven schilder heeft meer werk in Brescia nagelaten, bijvoorbeeld in de kerk van Santi Nazaro e Celso, maar ook in het nonnenkoor van de San Salvatore, dat in deel 3 van deze serie nog aan de orde komt. De fresco’s in de Santa Maria in Solario gaan deels over het leven en de dood van Christus, maar ook over het martelaarschap van Sint Julia. De overblijfselen van deze martelares uit de vijfde eeuw werden sinds 761 in de kerk van San Salvatore bewaard (zie deel 1). Weer andere fresco’s tonen scènes uit de levens van heiligen die in nauw verband staan met de Benedictijner Orde, bijvoorbeeld Sint Benedictus zelf (ca. 480-547), zijn zuster Scholastica en Paus Gregorius de Grote (paus van 590 tot 604). De fresco’s zijn fraai en kleurrijk, maar het kan helaas behoorlijk donker zijn in het oratorium. Vergeet niet even omhoog te kijken, om de (geschilderde) sterrenhemel te bewonderen.

Kruis van Desiderius.

In dezelfde ruimte vinden we ook het beroemde Kruis van Desiderius, een prachtig kunstwerk dat bestaat uit hout, metaal en 212 edelstenen, cameeën en andere versieringen. Het Kruis dateert van het einde van de achtste eeuw en heeft waarschijnlijk weinig met koning Desiderius te maken: die was immers al in 774 verslagen en afgezet door Karel de Grote (zie deel 1). De edelstenen op het Kruis dateren van verschillende periodes, variërend van de tijd van de Romeinse keizer Augustus (27 BCE-14 CE) tot de zestiende eeuw. Waarschijnlijk werd het Kruis tijdens processies meegedragen. Het is zonder meer een zeer waardevol voorwerp.

Bezienswaardigheden op de begane grond

Op de begane grond staat een voorwerp dat vanuit kunsthistorisch oogpunt misschien nog wel waardevoller is: een reliekhouder of lipsanoteca uit de tweede helft van de vierde eeuw. Het ivoren kistje is verfraaid met verhalen uit het Oude en het Nieuwe Testament. Tegenwoordig wordt aangenomen dat het is vervaardigd door een atelier uit Milaan, en wel in de tijd dat de heilige Ambrosius bisschop van die stad was (374-397). Deze Ambrosius was een felle bestrijder van de Arianen in Milaan, de christenen die niet geloofden in de goddelijke aard van Christus, maar hem als een sterfelijk mens beschouwden. Mogelijk verwijst de centrale voorstelling op de voorkant van het kistje naar de strijd tegen de Arianen. We zien hier Christus met een boekrol die preekt te midden van een groep mannen in een gebouw. Volgens een bepaalde theorie verdedigt hij hier zijn goddelijke aard. Helemaal duidelijk is dit echter niet. Wie zijn bijvoorbeeld de toehoorders? Schriftgeleerden, discipelen van Christus of gewone gelovigen?

Reliekhouder of lipsanoteca.

Daarmee komen we bij een belangrijk probleem met het kistje: niet alle voorstellingen zijn even gemakkelijk te interpreteren. Bij het deksel is dat nog vrij eenvoudig. Hier zien we Jezus in de Tuin van Gethsemane, zijn arrestatie door een groep soldaten en het verraad van Petrus (let op de haan). Daaronder wordt Jezus voor de hogepriester Kajafas gebracht en wast Pontius Pilatus zijn handen in onschuld. De details zijn bijzonder fraai. Let bijvoorbeeld op de toortsen van de soldaten en de patronen op hun schilden.

Deksel van de reliekhouder.

Fresco uit de San Salvatore, 15e eeuw.

Op de voorzijde (zie de afbeelding hierboven) zien we tondi met daarin Christus en de apostelen, onder wie waarschijnlijk Petrus en Paulus (de bebaarde mannen). Daaronder zijn voorstellingen gemaakt uit het verhaal van de profeet Jona, die wordt opgeslokt door een pistrix, een zeemonster uit de Romeinse kunst. De centrale voorstelling is als gezegd een prekende Christus, met aan weerszijden verhalen uit het Nieuwe Testament: Jezus die de vrouw met bloedverlies geneest en de gelijkenis van de schapen. De onderste voorstellingen gaan over Daniël en Susanna. Jona, Daniël en Susanna keren terug op de achterzijde van het kistje, waar ze gezelschap krijgen van Mozes en Jethro. De centrale voorstellingen op deze zijde zijn echter zeer lastig te interpreteren, al staat wel vast dat ze uit het Nieuwe Testament komen, zoals alle centrale voorstellingen. Op de zijkanten van het kistje zien we een aantal wonderen door Christus verricht: de genezing van een blinde man, de opwekking van Lazarus en de opwekking van de dochter van Jaïrus.

Op de begane grond is nog meer christelijke kunst te zien, bijvoorbeeld een reeks fresco’s uit de vijftiende eeuw uit de kerk van San Salvatore (zie deel 1), alsook het nodige beeldhouwwerk. Tevens vinden we in dit gedeelte van het museum kunstwerken uit de voorchristelijke tijd die hergebruikt werden in christelijke gebouwen. Dit geldt bijvoorbeeld voor een stuk Proconnesisch marmer uit de tweede of derde eeuw met daarop de drie Gratiën afgebeeld: Aglaia, Euphrosyne en Thalia. Het marmer werd verwerkt in de vloer van de San Salvatore. Ook de voorkant van een Attische sarcofaag, eveneens uit de tweede of derde eeuw, kwam daar terecht. Dit fraaie stuk beeldhouwwerk toont de strijd tussen de Atheners en de Amazonen. Op beide stukken marmer staan nogal wat blote figuren afgebeeld, maar kennelijk was dit voor de gebruikers van de San Salvatore niet bezwaarlijk.

Strijd tussen Atheners en Amazonen.

Bronnen

• Brescia Casket op Wikipedia;
• Evert de Rooij, Lombardije Oost, p. 50-52;
• Informatieborden in het Museo di Santa Giulia;
• UNESCO nomination file, p. 239-241.