Kreta: Phaistos

Trappen naar de westelijke poort van Phaistos.

De paleiscomplexen van Knossos en Phaistos verschillen van elkaar als dag en nacht. Een bezoek aan Phaistos is een compleet andere ervaring. Phaistos is lang niet zo beroemd als Knossos, het is veel kleiner, het trekt geen enorme massa’s toeristen en er is hier weinig tot geen restauratiewerk uitgevoerd. De bezoeker kan dus zien wat archeologen hier echt gevonden hebben, niet wat ze er vervolgens van gemaakt hebben op basis van voorstellingen van hoe het er duizenden jaren geleden uit moet hebben gezien.

Geschiedenis van het paleis

Phaistos ligt aan de westrand van de vruchtbare vlakte van Messara. De locatie van het complex werd in 1853 geïdentificeerd door Thomas Abel Brimage Spratt, en zo’n vijftig jaar later begon de Italiaanse archeoloog Federico Halbherr hier met opgravingen. Het gebied rondom Phaistos, dat gebouwd werd op een heuvel met uitzicht over de vlakte, werd al tijdens de Prepalatiale periode (3650-1900 BCE) bewoond. Het eerste echte paleis werd echter pas rond 1900 BCE gebouwd tijdens de Protopalatiale periode of Oude Paleistijd. Dit paleis werd bij twee gelegenheden beschadigd en gerestaureerd. Na een derde verwoesting werd er omstreeks 1700 BCE een nieuw paleis over de restanten van het oude paleis heen gebouwd. Dit paleis bleef tot in de Neopalatiale periode of Nieuwe Paleistijd (1700-1450 BCE) in gebruik.

Vlakte van Messara.

Westelijke binnenplaats met zitplaatsen.

De Neopalatiale periode werd gevolgd door invallen van eerst de Myceners van het Griekse vasteland en vervolgens de Doriërs. Ik heb hier eerder bij stilgestaan. Na 800 BCE begonnen er op Kreta stadstaten tot ontwikkeling te komen en Phaistos was er daar een van. De stad streed met haar buurvrouw en oostelijker gelegen rivaal Gortys om de macht over de vlakte van Messara. Het conflict eindigde uiteindelijk in de tweede eeuw BCE toen Phaistos door Gortys werd verwoest. Strabo schreef dat “Phaistos (…) door de Gortyniërs met de grond gelijk werd gemaakt”. Gortys werd vervolgens de machtigste stadstaat op Kreta en later, dankzij een vroege onderwerping aan Rome, ook de hoofdstad van de Romeinse provincie Creta et Cyrenaica. Dat is echter een ander verhaal.

Phaistos verkennen

Een bezoek begint doorgaans op de westelijke binnenplaats, die dateert van de Protopalatiale periode. De traptreden die we hier zien, zijn geen onderdeel van een trap, maar zitplaatsen voor mensen die hier religieuze ceremonies bijwoonden en wellicht ook theatervoorstellingen. In het oosten leidt een trap naar de poort of propylon van het paleiscomplex (zie hierboven). Dit was de hoofdingang van het paleis en de poort moet er 3500 jaar geleden prachtig uitgezien hebben.

Iets verder naar het oosten ligt de grote centrale binnenplaats uit de Protopalatiale periode. De koninklijke vertrekken bevinden zich ten noorden van dit plein. U moet hier echt uw verbeeldingskracht inzetten en alle bordjes lezen om een idee te krijgen van hoe het paleis er lang geleden uit kan hebben gezien. De enige voorwerpen die in Phaistos zijn achtergebleven zijn de grote pithoi – vazen die werden gebruikt voor het opslaan van goederen – die hier en daar zijn neergezet.

Ritueel bad?

Schijf van Phaistos.

De beroemdste archeologische vondst van Phaistos is natuurlijk de Schijf van Phaistos. Deze schijf werd in 1908 ontdekt door de Italiaanse archeoloog Luigi Pernier en bevindt zich thans in het Archeologisch Museum van Heraklion. De schijf is maar een klein voorwerp, met een diameter van rond de 15 centimeter en een dikte van ongeveer 1 centimeter. Het voorwerp is versierd met symbolen in de vorm van een spiraal.

Tot nog toe is niemand erin geslaagd de symbolen op de schijf te ontcijferen. Veel van de symbolen zijn wel heel herkenbaar en sommige hebben een militair karakter. We zien bijvoorbeeld schilden en knotsen, alsook menselijke hoofden met mogelijk gepluimde helmen. Daarnaast zijn er symbolen van dieren en planten op de schijf aangebracht. Ik moet bekennen dat mijn eerste gedachte was dat de schijf nogal op een ganzenbordspel lijkt, en kennelijk was ik niet de enige.

Ten zuiden van de ruïnes van Phaistos ligt het schattige dorpje Matala. Dit diende als haven van Phaistos totdat Phaistos door Gortys werd verwoest. Gortys nam vervolgens de controle over Matala over. Dit was een slaperig vissersdorpje totdat hier in de jaren 1960 hippies neerstreken. Zij woonden en sliepen in de grotten die duizenden jaren geleden in de rotsen werden uitgehakt en in de Romeinse tijd werden gebruikt als graftomben. Hoewel Matala tegenwoordig vooral een toeristische bestemming is en voornamelijk mainstream toeristen trekt, hangt er hier nog steeds een speciale hippiesfeer. Verwacht in Matala Volkswagen Kevers bedekt met bloemen en vredestekens, alsmede spandoeken met teksten als “Today is life, tomorrow never comes”.

Grotten van Matala.