Madonna van San Giorgio alla Costa – Giotto.
Onderweg naar Arcetri kwam ik toevallig langs de kerk van San Giorgio alla Costa in Oltrarno, Florence. Deze kerk kan worden beschreven met de steekwoorden ‘klein’, ‘oud’ (mogelijk uit de tiende eeuw) en ‘tot voor kort gesloten voor het publiek’. Wat dat laatste betreft: ik trof de San Giorgio in april 2023 geopend aan. Het Barokinterieur uit de achttiende eeuw was niet per se heel interessant, maar het verkeerde in goede staat. Aan de achtermuur hing een kopie van een middeleeuws altaarstuk van de Madonna met het Kind en twee engelen. Toen viel bij mij het kwartje: dit was de kerk die ooit een Madonna met Kind had bezeten van de grote meester Giotto (ca. 1266-1337). De grote paneelschildering werd later verplaatst naar het Museo Diocesano in Florence. Dat is gevestigd bij de kerk van Santo Stefano al Ponte, die dicht bij de Ponte Vecchio staat en inmiddels is omgebouwd tot concertzaal. Het museum staat erom bekend dat het nooit open is. Zou ik de Madonna di San Giorgio alla Costa dan nooit kunnen zien en het moeten doen met de inferieure kopie in de San Giorgio?
Gelukkig had ik een tip gekregen. Het paneel zou al een tijdje in het museum van de Duomo van Florence te bewonderen zijn. Daar trof ik het inderdaad aan, in een eigen zaal met uitstekend licht. Het paneel is in de jaren 2000 gerestaureerd en de kleuren zien er weer bijzonder fris uit. De mantel van de Madonna was in de loop der eeuwen helemaal zwart geworden, maar deze heeft nu weer de oorspronkelijke donkerblauwe kleur terug. En de roze kledingstukken zijn nu weer echt roze in plaats van rood. Helaas werd het paneel in de achttiende eeuw ernstig gemutileerd. Aan alle vier de kanten werden stukken afgezaagd omdat het anders niet in het Barokke altaar van de San Giorgio zou passen. De troon waarop de Madonna zit, mist dus helaas flink wat centimeters aan de onderkant en de beide zijkanten. Het houten paneel waaraan de schildering in het museum is bevestigd geeft de hypothetische oorspronkelijke dimensies aan. Een tweede beschadiging is het gevolg van een aanslag van de Maffia in de straat tussen de Uffizi en de Santo Stefano in 1993. Een scheur in het gewaad van de engel aan de linkerzijde is nog altijd zichtbaar.
Giotto schilderde het paneel rond 1296, toen hij naar alle waarschijnlijkheid ook actief was of was geweest in de basiliek van San Francesco in Assisi.[1] Hij moet de Madonna met het Kind in elk geval hebben afgerond voordat Paus Bonifatius VIII (1294-1303) hem naar Rome ontbood. In het verleden hebben slechts weinigen betwist dat Giotto de maker van het paneel was. De beroemde beeldhouwer Lorenzo Ghiberti (1378-1455) schreef het in de vijftiende eeuw al aan hem toe. In 1927 meende de Oostenrijks-Amerikaanse kunsthistoricus Richard Offner (1889-1965) echter dat het paneel een werk van de Cecilia Meester zou zijn, aan wie ook fresco’s in Assisi worden toegeschreven. De Duitser Robert Oertel (1907-1981) schreef het echter in 1937 weer toe aan Giotto en die visie werd spoedig gevolgd door de Italiaan Roberto Longhi (1890-1970) en vele anderen. In haar schitterende boek over Giotto concludeert Francesca Flores d’Arcais dan ook: “It is now almost unanimously accepted as his work and placed chronologically alongside his Franciscan frescoes of Assisi”.[2] Dankzij het museum van Duomo is nu ook weer voor het publiek te bewonderen.
Noten
[1] Het museum dateert het werk op ca. 1288-1295.
[2] Francesca Flores d’Arcais, Giotto, p. 105.