San Marco.
We parkeerden onze auto in de gratis parkeergarage met de naam Parcheggio Mercantini en beklommen de heuvel waarop de prachtige kerk van San Marco staat. De kerk en het naburige klooster worden sinds het einde van de negentiende eeuw gebruikt door Zusters Karmelietessen. De zusters leven in afzondering – ze zijn Monache Carmelitane di Clausura – en hebben geen contact met bezoekers, maar ze laten gelukkig wel geïnteresseerden in hun kerk toe. U kunt bij het klooster aanbellen en aangeven dat u de San Marco wenst te bezichtigen. De deur wordt dan persoonlijk voor u geopend. In ons geval bleek aanbellen overigens niet nodig. Een Italiaanse familie die we eerder in een oratorium in Pergola hadden ontmoet bleek die dag toevallig ook in Jesi te zijn en had vijf minuten voor ons al aangebeld. We troffen de deur van de kerk daarom geopend aan en konden haar op ons gemak bekijken.
Geschiedenis
De huidige San Marco dateert van de tweede helft van de dertiende eeuw. Volgens de overlevering stond er op deze plek eerder een kleinere Benedictijnse kerk, die door de Benedictijnen aan Sint Franciscus van Assisi (ca. 1181-1226) werd geschonken, in persona aldus de folder die we bij het VVV van Jesi meekregen. Hoewel dit verhaal niet door documenten wordt ondersteund, kan het volgens diezelfde folder heel goed waar zijn, omdat de officiële naam van de kerk in het Latijn Ecclesia sancti Francisci sive sancti Marci is, oftewel de kerk van de heilige Franciscus of de heilige Marcus. San Marco moet dan de oudere naam zijn, en in de praktijk wordt die doorgaans gebruikt. Franciscaanse monniken bleven in het complex tot 1439 en vertrokken toen naar een nieuw complex binnen de stadsmuren, waar het veiliger was. Ik heb niet kunnen achterhalen of de kerk van San Marco daarna nog gebruikt werd, maar zeker is dat deze halverwege de negentiende eeuw in zeer slechte staat verkeerde.
Interieur van de kerk.
Tussen 1854 en 1859 werd de kerk gerestaureerd door de architect Angelo Angelucci (1816-1891). Hij liet een nieuw altaar plaatsen en huurde ook schilders in om het interieur van het gebouw van nieuwe fresco’s te voorzien. De fresco’s op de muren, de bogen en de gewelven zijn dus allemaal negentiende-eeuws. De middeleeuwse fresco’s die nog in de kerk aanwezig waren, werden gerestaureerd (zie hieronder). In 1882 streken de Zusters Karmelietessen van Jesi in het klooster neer. Hun gemeenschap was al sinds 1684 in Jesi actief, maar had voorheen andere complexen gebruikt. Pas in 1946 kregen ze ook de kerk van San Marco toegewezen, hetgeen suggereert dat die nog bij anderen in gebruik was, wellicht als parochiekerk.
Bezienswaardigheden
Het exterieur van de San Marco is betrekkelijk eenvoudig. De gevel heeft een bakstenen roosvenster, twee dichtgemaakte oculi en een fraai marmeren portaal. Onder de architraaf boven de deur zien we kapitelen met de leeuw van de heilige Marcus (i.e. San Marco) en het Lam Gods. De echte schatten van de San Marco bevinden zich echter binnen in de kerk. Ik doel dan op de veertiende-eeuwse fresco’s in de stijl van Giotto (ca. 1266-1337). Ze worden toegeschreven aan schilders uit de school van Rimini, een stad waar de grote Toscaanse meester begin veertiende eeuw enige tijd woonde en werkte. De fresco’s in de San Marco worden regelmatig toeschreven aan twee concrete personen, namelijk Giovanni en Giuliano da Rimini (anders dan bijvoorbeeld Pietro en Ambrogio Lorenzetti uit Siena waren zij geen broers!).
Kruisiging – school van Rimini.
Als we de kerk binnengaan, zien we in de apsis direct een indrukwekkende Kruisiging. Terwijl de stervende Christus aan het kruis hangt, gebeurt er om hem heen van alles. Johannes en Maria Magdalena rouwen wanhopig bij de voet van het kruis, links wordt een flauwgevallen Maagd Maria door andere vrouwen opgevangen, en een Romeinse soldaat zit op een paard en prikt Christus in de zij met zijn lans. Aan de andere kant vechten mannen om de mantel van de Heiland en roept een ruiter op een wit paard de Latijnse woorden VERE FILIVS DEI ERAT ISTE. Deze woorden komen uit Mattheus 27:54 en betekenen “hij was waarlijk de Zoon van God!”. In Mattheus worden ze uitgesproken door een naamloze Romeinse centurio. De passage met de soldaat die Christus in de zij prikt, komt uit Johannes 19:34. Soms worden de passages gecombineerd en wordt ervan uitgegaan dat de centurio en de soldaat een en dezelfde persoon waren, een man met de naam Longinus, die zich later zelf tot het christendom bekeerd zou hebben. Op het fresco in Jesi wordt echter uitgegaan van twee verschillende personen, die wel allebei een stralenkrans hebben.
Kruisiging (detail).
Kruisiging (detail).
Kruisiging (detail).
De andere fresco’s bevinden zich aan het einde van de rechter zijbeuk. Ze zijn helaas niet goed te zien omdat het koor is afgesloten met een koorhek en dit gedeelte alleen betreden mag worden door de Zusters Karmelietessen. Ik vond achter het altaar gelukkig een trapje, dat daar speciaal neergezet lijkt te zijn om over het koorhek heen te kijken. Vanaf het trapje had ik redelijk goed zicht op het grote fresco van de Dood van de Maagd (Dormitio Virginis) en de kleinere van de Annunciatie, nogmaals de Kruisiging en het Heilige Huis van Loreto (het huis waarin de Maagd geboren zou zijn en dat eind dertiende eeuw op miraculeuze wijze door engelen naar Loreto werd verplaatst). Het fresco van de Dood van de Maagd verkeerde halverwege de negentiende eeuw in erbarmelijke staat. Zo’n tweederde ervan was verloren gegaan en moest door de door Angelucci ingehuurde schilders opnieuw geschilderd worden. Die deden dat op zichzelf op competente wijze, maar het verschil tussen de origineel veertiende-eeuwse delen en de negentiende-eeuwse toevoegingen is evident.
Dormitio Virginis. Links het originele fresco, rechts de opnieuw geschilderde delen.
Dormitio Virginis (detail).
Bronnen: Bradt travel guide Umbria & the Marche (2021), p. 239 en Comune di Jesi, Chiesa di San Marco (folder).