Piazza del Municipio, Castell’Arquato.
Vanaf ons hotel in Piacenza was het zo’n 35 minuten rijden naar het pittoreske stadje Castell’Arquato. Het stadje werd in onze reisgids hooglijk geprezen vanwege zijn schoonheid en prachtige uitzichten, en ter plekke bleek daar geen woord van gelogen te zijn. Bezoekers van Castell’Arquato hebben in wezen twee opties. Ze kunnen allereerst de auto in het lager gelegen gedeelte van het stadje parkeren en dan de heuvel beklimmen richting het hoger gelegen historische centrum. Wij kozen mede in verband met de warmte die dag voor de tweede optie: met de auto de heuvel op en parkeren op het grote gratis parkeerterrein P4 naast de begraafplaats. Vanaf hier heeft men al een geweldig uitzicht over het groene landschap en de lichtblauwe rivier de Arda. Vanaf de parkeerplaats is het vervolgens slechts vijf minuten lopen naar het centrale plein van Castell’Arquato, de Piazza del Municipio, waaraan de drie hoogtepunten van het stadje gelegen zijn, te weten het Palazzo del Podestà, de Rocca Viscontea en de Collegiata di Santa Maria Assunta.
Het Palazzo del Podestà werd eind dertiende eeuw gebouwd in opdracht van Alberto Scotti. Hij was tussen 1290 en 1313, met tussenpozen, heer van Piacenza. Zijn familie beweerde af te stammen van een Schot die in de achtste eeuw aan de zijde van Karel de Grote had gestreden tegen Desiderius, de laatste koning van de Longobarden in Italië. Nu klopte er weinig van dat verhaal, maar rijke en voorname families verzonnen wel vaker een illustere voorouder. Alberto Scotti werd uiteindelijk uit Piacenza verdreven door de Visconti van Milaan, waarna hij zich nog enkele jaren in Castell’Arquato wist te handhaven. Daar werd hij in 1317 gevangengenomen, en een jaar later stierf hij in Crema. Zijn sarcofaag in de kerk van San Giovanni in Canale in Piacenza, waarin hij overigens niet is bijgezet, heb ik eerder besproken op deze website. Alberto Scotti was slechts een van de vele heersers van Castell’Arquato. Na hem volgden nog de Visconti van Milaan en de familie Sforza van Santa Fiora, een klein graafschap in het zuiden van Toscane. De stichter van dit graafschap was Bosio Sforza, de halfbroer van Francesco I Sforza, hertog van Milaan (1450-1466). In 1707 werd Castell’Arquato bij het hertogdom Parma en Piancenza gevoegd.
Palazzo del Podestà.
Rocca Viscontea.
Tegenover het Palazzo del Podestà staat de Rocca Viscontea, de burcht van het stadje. De burcht werd in 1343 gebouwd in opdracht van Luchino Visconti, die tussen 1339 en 1349 heer van Milaan was. De Visconti waren Ghibellijnen, aanhangers van de keizer van het Heilige Roomse Rijk. Dat blijkt ook uit de vorm van de kantelen van de burcht: deze hebben de vorm van een zwaluwstaart. Overigens geldt hetzelfde voor die van het Palazzo del Podestà. Bekende condottieri als Niccolò Piccinino (1386-1444) en Bartolomeo Colleoni (1395-1475) maakten als heer van Castell’Arquato van het kasteel gebruik, totdat dit in 1466 aan de al genoemde familie Sforza van Santa Fiora werd overdragen. Slechts een deel van de burcht kan bezocht worden, maar het uitzicht vanaf de hoge toren is spectaculair. Naast de genoemde hoogtepunten zien we onder meer de achttiende-eeuwse kerk van de Santissima Trinità en de Torrione Farnese, genoemd naar de hertogen van Parma en Piacenza. Deze grote toren staat naast het Palazzo del Duca, eveneens gebouwd in opdracht van Alberto Scotti.
Uitzicht vanaf de Rocca Viscontea, met op de voorgrond de rivier de Arda.
Uitzicht over Castell’Arquato.
Collegiata di Santa Maria Assunta.
Het mooiste gebouw van Castell’Arquato vond ik persoonlijk de Collegiata di Santa Maria Assunta, de kapittelkerk van het stadje. De geschiedenis van de kerk zou teruggaan tot 758, toen een zekere Magnus (of Magno) over Castell’Arquato heerste en er een pieve (kerk met doopvont) liet verrijzen. De huidige kerk is echter een Romaans gebouw uit het eerste kwart van de twaalfde eeuw dat in de achttiende en twintigste eeuw zwaar verbouwd werd. De kerk heeft nog altijd een zandstenen Romaanse gevel, maar veel interessanter is de begin twintigste eeuw gereconstrueerde loggia aan de noordzijde (afbeelding rechts). Hier vinden we, boven de zijingang, een Romaans timpaan met vier figuren. In het midden zijn dat de Madonna met het Kind, in feite een volwassen Christus. Links is de aartsengel Gabriel gebeeldhouwd, rechts vermoedelijk de apostel Petrus (hij houdt een sleutel in zijn linkerhand). Onder het timpaan staat een Latijnse tekst die ik met een beetje hulp kon ontcijferen als:
NATA GERIT NATVM * DE SE SINE SEMINE CREATVM * EST PATER IHC NATVS * NATE DE VENTRE CREATVS
Romaans timpaan.
Wat kan worden vertaald als: “de dochter draagt de zoon, die uit zichzelf gecreëerd is zonder zaad, de zoon Jezus (of deze zoon) is de Vader, ontstaan uit de buik van zijn dochter”. Dit is een wel buitengewoon ingewikkelde theologische verklaring, waar de gemiddelde inwoner van Castell’Arquato vermoedelijk geen touw aan vast kon knopen. De verklaring hangt samen met de gelijkstelling van de Vader en de Zoon, met als gevolg dat Jezus de zoon is van Maria, en zij tegelijkertijd zijn moeder en zijn dochter is, omdat hij immers ook de Vader is. Het christendom heeft beslist aantrekkelijker elementen dan dit soort haarkloverij, maar de tekst is absoluut intrigerend. Let bijvoorbeeld op het woordenspel NATVS – CREATVS en het gebruik van het woord IHC (eigenlijk HIC), wat mede staat voor de eerste drie letters van de naam van Jezus in het Grieks.
Het prachtige interieur van de Cappella di Santa Caterina.
Catharina van Alexandrië te midden van voorstellingen uit het leven van Jezus.
In de kerk is er een groot contrast tussen de Barokke Cappella di San Giuseppe uit 1630 en de prachtige Cappella di Santa Caterina met laatmiddeleeuwse fresco’s. Deze worden op het begin van de vijftiende eeuw gedateerd en ze worden toegeschreven aan een onbekende meester van de Toscaanse school. In de achttiende eeuw werden ze met een laag pleisterwerk bedekt, maar bij de grote verbouwing begin twintigste eeuw werden ze herontdekt. Gelukkig verkeren de fresco’s in tamelijk goede staat. Sommige gaan over het leven van de heilige Catharina van Alexandrië, andere over het lijden van Christus. Het grote centrale fresco stelt de Ontslapenis van de Maagd (dormitio Virginis) voor, met daarboven een voorstelling met de Maagd in de Hemel, op schoot bij haar zoon Christus, zijnde tevens haar vader God. De troon van Christus is omringd door musicerende engelen. Op het gewelf van de kapel zijn de vier evangelisten met hun respectieve symbolen afgebeeld. In het klooster naar de kerk is nog een klein museum gevestigd, dat gratis bezocht kan worden. Hier kunnen we onder meer een Gotisch veelluik in de Lombardisch-Emiliaanse stijl bewonderen.
De Judaskus / Christus voor Pilatus.
De vier evangelisten op het gewelf van de kapel.
Meer over Castell’Arquato: Evert de Rooij, Emilia-Romagna, p. 38-39.