Zoals de naam van de kerk van San Paolo inter vineas al suggereert, staat dit godshuis buiten de stadsmuren van Spoleto, ‘tussen de wijngaarden’. De kerk is onderdeel van een ring van zeer oude kerken langs de oost- en zuidrand van de stad, een ring waartoe ook de kerken van San Salvatore, San Ponziano en San Pietro extra moenias behoren. De San Paolo staat niet ver van de parkeergarage Parcheggio Spoletosfera 1, de plek waar we onze auto achterlieten.
Geschiedenis
De oorspronkelijke kerk van San Paolo werd mogelijk al in de zesde eeuw gebouwd. In Boek 3 van zijn Dialogen beschrijft Paus Sint Gregorius de Grote (590-604) hoe een Ariaanse bisschop van de Longobarden, het volk dat in 568 Italië was binnengevallen, naar Spoleto kwam. De Ariaan eiste van de plaatselijke bisschop een kerk op waar hij zijn ketterse geloof zou kunnen belijden. De lokale bisschop weigerde mee te werken, waarop de Ariaanse bisschop dreigementen begon te uiten: hij zou de kerk van de heilige Paulus wel met geweld in bezit nemen. Dit is wat er vervolgens gebeurde (ik citeer uit de Engelse vertaling):
“The keeper of the church, understanding this news, in all haste ran thither, shut the doors, and with locks and bolts made them as fast as he could: and when it was night he put out all the lamps, and hid himself within. The next morning, very early, the Arian Bishop came thither with many in his company: meaning by force to break open the doors. But suddenly by miracle the locks were cast far off, and the doors of themselves, making a great noise, flew open: and all the lamps, before put out, were lightened again by fire descending from heaven: and the Arian Bishop that came to enter the church by violence, was suddenly struck blind, so that other men were fain to lead him back again to his own lodging. Which strange accident when the Lombards there about understood, they durst not any more presume to violate Catholic places: and so it fell out wonderfully, by God’s providence, that for as much as the lamps in St. Paul’s church were by reason of him put out: that at one and the self same time, both he lost the light of his eyes, and the church received her former light again.”
Hoewel het verhaal als vrome nonsens kan worden beschouwd, is er geen reden om de kerk van de heilige Paulus niet gelijk te stellen aan de San Paolo inter vineas. Aan het einde van de tiende eeuw werd een klooster van Benedictijner nonnen aan de kerk verbonden. Omstreeks 1219 kregen deze nonnen met radicale hervormingen te maken. Kardinaal Ugolino di Conti, die nauwe banden had met de nieuwe Orde der Franciscanen, vormde het nonnenklooster om tot een klooster van de Arme Vrouwen, een nieuwe orde die in 1212 was gesticht door Franciscus en Clara van Assisi. Later werden de leden van deze orde Clarissen genoemd (zie Assisi: San Damiano). De kloosterhervorming had waarschijnlijk tot gevolg dat de oude kerk van San Paolo werd herbouwd. In 1234 werd de nieuwe kerk gewijd door kardinaal Ugolino, die inmiddels tot Paus Gregorius IX (1227-1241) was verkozen.
De Clarissen zouden bijna twee eeuwen bij de San Paolo vertoeven, maar in 1396 werden ze gedwongen te verhuizen naar een veiligere plek binnen de muren van Spoleto. De stad werd in die tijd namelijk verscheurd door botsingen tussen verschillende facties en het klooster lag, zo open en bloot tussen de wijngaarden, op een gevaarlijke locatie. De nonnen vertrokken daarom naar de kerk van Sant’Agata. Tegenwoordig vinden we daar het Romeinse theater en het archeologisch museum van Spoleto. Het klooster van San Paolo werd verlaten en pas in 1461 weer betrokken door een gemeenschap van Franciscaner Observanten. Hun klooster werd eerst in 1810, tijdens de Napoleontische tijd, ontbonden, en vervolgens nogmaals in 1865. De San Paolo is echter nog steeds een gewijde kerk. Afgaande op de afbeeldingen die op het Italiaanse Wikipedia te vinden zijn, trekt de kerk nog altijd aanzienlijke hoeveelheden gelovigen. Toen wij echter in september 2018 zelf de kerk bezochten, waren we de enige bezoekers.
Bezienswaardigheden
De San Paolo is een buitengewoon eenvoudige kerk. De Romaanse gevel uit de dertiende eeuw is nauwelijks gedecoreerd, maar het roosvenster ziet er erg mooi uit. In de lunette boven de ingang zien we een vervaagd fresco van een Madonna met Kind, geschilderd in de vijftiende eeuw. Meer valt er eigenlijk niet te zeggen over het exterieur van de kerk, dus laten we snel naar binnen gaan.
Het interieur van de kerk werd in 1771 flink onder handen genomen. Halverwege de twintigste eeuw werd die ingreep echter als een grote mislukking beschouwd. Toen werd de beslissing genomen de kerk haar oorspronkelijke Romaanse uiterlijk terug te geven, of iets wat er op lijkt. Dit restauratieproject werd pas in 1965 afgerond. Bij bestudering van een plattegrond van de kerk valt op dat het gebouw niet helemaal rechthoekig is. De muren staan enigszins scheef en de voorzijde van de kerk is iets breder dan de achterzijde. In de apsis treffen we een replica aan van het beroemde crucifix van Alberto Sozio, gemaakt in 1187 en tegenwoordig in de Duomo. Ik was een beetje verrast zo’n replica hier aan te treffen, want het crucifix stond oorspronkelijk in de kerk van Santi Giovanni e Paolo. Van een band met de San Paolo lijkt geen sprake te zijn.
De voornaamste reden om de San Paolo te bezoeken is een reeks fresco’s uit de dertiende eeuw achter in de kerk. Mijn reisgids noemt de fresco’s “schitterend”, maar houd daarbij in uw achterhoofd dat reisgidsen nogal eens de neiging hebben te overdrijven. De fresco’s zijn erg interessant en kunnen tot de oudste in de streek worden gerekend, maar weet wel dat ze tevens verweerd en erg beschadigd zijn. Van sommige is nauwelijks nog chocola te maken, maar de beste vinden we op de rechter muur van het koor. Hier kunnen we verschillende scènes uit het Bijbelboek Genesis bewonderen. We zien hoe God de Aarde en Adam schept (Genesis 2:7), hoe hij Adam waarschuwt niet te eten van de boom van de kennis van goed en kwaad (Genesis 2:16-17) en hoe hij zitting heeft genomen tussen twee cherubijnen met vier vleugels. Rechts van het raam zien we op een ander fresco hoe Adam alle dieren een naam geeft (Genesis 2:20) en hoe God Eva schept uit een rib van de slapende Adam (Genesis 2:21-23). De frescocyclus deed me sterk denken aan een soortgelijke, maar veel grotere reeks die ik in de kerk van San Giovanni a Porta Latina in Rome had gezien.
Tot de bronnen voor deze bijdrage behoren mijn reisgids van Dorling Kindersley, het Italiaanse Wikipedia en de Key to Umbria website.