Veneto: Soave

Palazzo di Giustizia in Soave.

Het stadje Soave gaf zijn naam aan een fameuze witte wijn uit de Veneto. Toch was dat voor ons niet de reden om, na ons bezoek aan Custoza, door te rijden naar Soave, dat zo’n twintig kilometer ten oosten van Verona ligt. Het ging ons vooral om het historische centrum van het stadje, dat gelegen is binnen nog volledig intacte stadsmuren met 24 torens. Boven het stadje torent bovendien een indrukwekkend kasteel uit, het Castello Scaligero. Hoewel parkeren binnen de stadsmuren mogelijk schijnt te zijn, besloten wij eerst om Soave heen te rijden en de auto neer te zetten op een gratis parkeerterrein aan de Via Bassano. Via de Porta Aquila, de noordelijke stadspoort, liepen we het stadje vervolgens binnen. Soave heeft nog twee van zulke poorten, te weten de Porta Verona in het zuiden en de Porta Vicenza in het oosten. Het historische centrum is klein en gemakkelijk te belopen. Alle bezienswaardigheden liggen dicht bij elkaar.

Bezienswaardigheden

In de Oudheid lag Soave aan de Via Postumia, een belangrijke Romeinse weg die Genua verbond met Aquileia. Mogelijk is de naam van het stadje afgeleid van het Germaanse volk van de Suebi of Zwaben. Helemaal zeker is dat echter niet. In de Middeleeuwen kwam Soave in handen van de familie Della Scala, die tussen 1263 en 1387 over Verona en omstreken heerste. De familie liet belangrijke monumenten in Soave achter, bijvoorbeeld het veertiende-eeuwse Palazzo di Giustizia, gebouwd door Cansignorio della Scala (1359-1375). Tegenwoordig zit er een wijnbar in het gebouw. De kantelen bovenop in de vorm van een zwaluwstaart zijn kenmerkend voor steden en stadjes die aan de kant van de Ghibellijnen stonden, de aanhangers van de keizer van het Heilige Roomse Rijk in zijn conflict met de Paus. Boven het balkon zien we een gebeeldhouwde Madonna met Kind, waaromheen een fresco met Sint Laurentius en Johannes de Doper is geschilderd.

Soave en haar stadsmuren, gezien vanuit het kasteel. In het midden de San Lorenzo.

Santa Maria dei Domenicani.

Laurentius is de beschermheilige van Soave, en de parochiekerk van het stadje is dan ook aan hem gewijd. De San Lorenzo staat praktisch tegenover het Palazzo di Giustizia. Het gebouw dateert oorspronkelijk van de dertiende eeuw, maar de huidige kerk is evident veel jonger. Deze werd gebouwd tussen 1744 en 1758. Tussen 1877 en 1884 werd de kerk nog uitgebreid door de priester en architect Angelo Gottardi (1826-1911). Binnen vinden we onder meer werk van Francesco Morone (1471-1529) en Paolo Farinati (1524-1606), maar de meeste kunst is aanzienlijk jonger. Vanuit artistiek oogpunt is de San Lorenzo niet echt bijzonder, maar op hete dagen is het er binnen wel aangenaam koel.

Als u vanaf de San Lorenzo de Via Castello Scaligero inloopt, komt u op weg naar het kasteel langs een heel aardig kerkje, de Santa Maria dei Domenicani. Het werd in 1443 gebouwd door de Dominicanen met toestemming van Paus Eugenius IV (1431-1447). Deze paus was een Venetiaan – zijn echter naam was Gabriele Condulmer – en Soave viel in die tijd onder Venetiaans gezag. Naast de kerk stond een klooster, dat echter in 1871 is afgebroken. Ook de kerk zelf is niet meer in gebruik als godshuis, ze dient thans als ruimte voor tentoonstellingen en concerten. Een bezoek aan de Santa Maria dei Domenicani is vooral de moeite waard vanwege de fresco’s uit de vijftiende en zestiende eeuw die op de muren geschilderd zijn. De grote frescocyclus op de rechtermuur met verhalen uit het leven van Lazarus (San Lazzaro) is erg bijzonder te noemen. Deze Lazarus is niet de man die door Jezus tot leven werd gewekt, maar de bedelaar uit de gelijkenis van de rijke man en Lazarus (Lucas 16:19-31). Helaas is ongeveer een derde van de voorstellingen verloren gegaan doordat later een preekstoel tegen de muur werd geplaatst (inmiddels weer verwijderd).

Fresco’s over de gelijkenis van de rijke man en Lazarus.

Ondanks het ontbreken van enkele scènes is het duidelijk dat de fresco’s gaan over ziekte en dood, hemel, hel en vagevuur. Helemaal bovenin zien we een Laatste Oordeel, met naast Lazarus ook Mozes (MOISES). In de voorstelling daaronder is Lazarus net gestorven. Zijn lichaam is overwoekerd met zweren en honden likken aan het bloed. Boven hem wordt zijn ziel naar de hemel gebracht door engelen. Links van deze voorstelling is Job (YOB) afgebeeld, de man uit het land Us uit het Oude Testament. Hij staat op het fresco bij een bisschop, terwijl rechts van hem drie mensen knielen, waarschijnlijk een echtpaar met hun zoon. Rechts zien we nog een keer Lazarus, nu eveneens bij een bisschop. De onderste zes voorstellingen zijn beschadigd, maar het is duidelijk dat ze over de rijke man gaan. Hij is herkenbaar aan het bijschrift dives epulo, wat Latijn is voor ‘rijk feestbeest’. Het loopt niet goed met hem af, want rechts hebben duivels hem te pakken en onderaan zien we afbeeldingen van vagevuur en hel. De fresco’s dateren van de tweede helft van de vijftiende eeuw. De stijl waarin ze geschilderd zijn, is apart te noemen.

Lazarus.

Heilige (Hiëronymus?) en crucifix.

Castello Scaligero

Castello Scaligero.

Uiteraard bezochten we ook het Castello Scaligero. De geschiedenis van het kasteel gaat waarschijnlijk terug tot de tiende eeuw, toen Italië werd geteisterd door binnenvallende Magyaren. De opdracht voor de bouw kwam mogelijk van Berengarius, een achterkleinzoon van Karel de Grote die tussen 887 en 924 als koning van Italië heerste (zie ook Veneto: Torri del Benaco). Mijn reisgids beweert overigens dat het kasteel is gebouwd op de restanten van een Romeins fort, en dat is helemaal niet onmogelijk. In elk geval werd Soave in 1271 veroverd door Mastino I della Scala (1263-1277). Via Mastino’s broer Alberto komen we dan bij diens zoon Alboino en vervolgens bij diens kleinzoon Mastino II della Scala, heer van Verona (1329-1351). Mastino II voerde veel oorlog en verloor na aanvankelijke successen veel van het grondgebied dat zijn voorouders bij elkaar hadden veroverd. In 1338 namen troepen uit Venetië en Florence het kasteel van Soave in, maar Mastino II wist het terug te pakken. Dat kostte hem wel meer dan 400 soldaten.

Het Castello Scaligero zoals we dat nu kennen is in 1369 gebouwd door de al genoemde Cansignorio della Scala. In 1375 bouwde hij bovendien de stadsmuren van Soave, waarin het kasteel werd opgenomen. Slechts twaalf jaar later werden de Scaligeri echter ten val gebracht door Gian Galeazzo Visconti, heer van Milaan. Hij nam ook Soave en het bijbehorende kasteel in bezit, maar na zijn onverwachte dood in 1402 kwam het stadje korte tijd onder het gezag van Padova. In 1405 werd Padova echter verslagen door Venetië en werd Soave onderdeel van de Venetiaanse terra firma. Dat bleef het tot aan de val van de Venetiaanse republiek in 1797, maar het kasteel werd nog wel enkele malen bezet door vreemde troepen, in 1439 door de Milanezen en in 1509 door soldaten van Maximiliaan van Oostenrijk, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Die laatste werden weer verdreven, kwamen in 1510 terug, werden opnieuw verdreven, maar richtten in augustus 1511 nog een bloedbad aan in het stadje.

Binnenplaats en donjon van het kasteel.

De strijd met de troepen van het Rijk was uiteindelijk te herleiden tot de handelingen van de oorlogszuchtige Paus Julius II (1503-1513), Il Papa Terribile. De Paus ruziede met Venetië over steden in de Romagna en was in 1508 verantwoordelijk voor de totstandkoming van de Liga van Kamerijk, een anti-Venetiaanse coalitie bestaande uit de Kerkelijke Staat, Spanje, Frankrijk, het Heilige Roomse Rijk en Hertog Alfonso I d’Este van Ferrara. Al snel moest de Serenissima vechten voor haar eigen voortbestaan. Na een nederlaag bij Agnadello in 1509 was ze gedwongen zich over te geven en zichzelf tegenover Julius te vernederen.

Huis van de kapitein van de garde.

In die dagen waren de Italiaanse diplomatie en politiek echter buitengewoon verwarrend. De Paus besloot nu namelijk een bondgenootschap met Venetië tegen Frankrijk te sluiten. Dit leidde in oktober 1511 tot de Heilige Liga, een anti-Franse coalitie waaraan ook Spanje, het Heilige Roomse Rijk en Ferrara deelnamen. Van het Rijk hadden de Venetianen – en Soave – nu geen last meer. Venetië trok zich in 1513 uit de Liga terug en koos de kant van de Fransen. Dat was een slimme zet, want in 1515-1516 slaagden de Fransen erin de oorlog te winnen. Aan het begin van de Oorlog van de Liga van Kamerijk leek het er nog op dat Venetië van de kaart zou worden geveegd, maar uiteindelijk kwam ze als overwinnaar uit de strijd en kreeg ze bijna al haar bezittingen op het vasteland terug.

Het kasteel, bezien vanaf het noorden.

Fresco met het wapen van de Scaligeri.

Na 1511 brak voor het Castello Scaligero een rustige tijd aan. Het kasteel werd vanaf 1556 verhuurd aan de familie Gritti, nazaten van de Doge Andrea Gritti (1523-1538). In 1696 werd het aan deze familie verkocht. Kastelen en stadsmuren waren in deze tijd geen partij meer voor kanonnen, en daarmee feitelijk nutteloos geworden. Het Castello Scaligero werd gebruikt als boerderij en raakte langzaam maar zeker in verval. Dankzij Giulio Camuzzoni (1816-1897), de voormalige burgemeester van Verona, werd het in 1889 gelukkig helemaal gerestaureerd. Bezoekers kunnen het kasteel thans betreden via de Porta San Giorgio, de noordelijke poort. Ze komen dan op de eerste binnenplaats, waar de overblijfselen van een kerkje uit de tiende eeuw te bezichtigen zijn. Dit kerkje was onderdeel van het kasteel uit de tijd van Berengarius. De drie apsissen ervan zijn nog goed te onderscheiden.

Ten zuiden van de eerste binnenplaats ligt een tweede binnenplaats. Op een van de poorten is een fresco geschilderd van de Madonna die gelovigen beschermt met haar mantel (Madonna della Misericordia). Ook op de derde binnenplaats vinden we een fresco, ditmaal van een in het rood geklede man met een muts. Hij is afgebeeld naast het wapen van de Scaligeri, een schild met daarop een ladder. Het belangrijkste gebouw op deze laatste binnenplaats is het huis van de kapitein van de garde (zie de afbeelding hierboven). Op de trap die naar het huis leidt, staat opnieuw een schild met daarop een ladder. Het wordt vastgehouden door een hond. De ladder verwijst naar de naam van de familie Della Scala, terwijl verschillende leden van deze familie ‘hondennamen’ hadden, zoals Mastino (‘mastiff’), Cangrande (‘grote hond’) en Cansignorio (‘edele hond’). In de eetzaal van het huis hangen twee (moderne) portretten aan de muur. Het linker portret is van Lucia, de dochter van Cansignorio. Rechts hangt het portret van haar man, de condottiero Cortesia Serego (zie Verona: Santa Anastasia).

Eetzaal van het huis van de kapitein.

Tot noorden van het huis van de kapitein staat de mastio of donjon van het complex. Via het huis kan men op de muren komen en vervolgens doorlopen naar de donjon. Die biedt een schitterend uitzicht over Soave en het omliggende gebied. De stadsmuren, torens en poorten zijn allemaal zeer goed te zien. Wie de groene velden rondom het stadje ziet liggen, kan toch niet anders concluderen dan dat de Veneto prachtig is.

Uitzicht over de Veneto.

Bronnen: Capitool Reisgids Venetië & Veneto (2012), Trotter Reisgids Noordoost-Italië (2016) en folder van het Castello Scaligero.

2 Comments:

  1. Pingback:Verona: de graftomben van de Scaligeri – – Corvinus –

  2. Pingback:Veneto: Soave – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.