Florence: San Remigio

San Remigio.

Geen van mijn reisgidsen noemt de kerk van San Remigio in Florence. Dat ik er tijdens mijn laatste verblijf in de stad toch terechtkwam, had te maken met de vraag van een collega. Hij deed onderzoek naar een Nederlandse schilder uit de negentiende eeuw die in Florence had verbleven en daar een ‘Franse kerk’ had bezocht. Na enig zoekwerk suggereerde ik toen dat het wel eens om de San Remigio kon gaan, een kerk die immers is gewijd aan Sint Remigius, bisschop van Reims in de vijfde en zesde eeuw en bekend als de ‘Apostel van de Franken’. Het was Remigius die de Frankische koning Clovis doopte, traditioneel in het jaar 496 (maar mogelijk pas in 506 of 508). Wat mij betreft was er geen betere kandidaat voor de ‘Franse kerk’ in Florence. Uiteindelijk bleek het om een heel andere kerk te gaan, en niet eens een katholieke. In de tussentijd had ik al het nodige gelezen over de San Remigio en genoeg interessante informatie verzameld om de kerk op het lijstje voor mijn volgende bezoek te zetten. In april van dit jaar was het dan zo ver.

Geschiedenis

Op deze plek stond sinds de vroege middeleeuwen, mogelijk al sinds de negende eeuw, een gasthuis voor Frankische pelgrims die op weg waren naar Rome. Een aan Remigius gewijde kerk wordt in 1040 voor het eerst vermeld. Deze Romaanse kerk liep vermoedelijk tijdens de overstroming van de Arno in 1333 zware schade op. In 1350 werd de San Remigio herbouwd in Gotische stijl en gedecoreerd met fresco’s waarvan we op de muren en – vooral – de gewelven nog restanten kunnen zien. Bij de herbouw waren de Florentijnse families Pepi, Alberti, Bagnesi en Alighieri betrokken. Dat blijkt uit de wapenschilden die ze in de kerk achterlieten. En inderdaad, de Alighieri waren familie van de grote dichter Dante. Eind zestiende of begin zeventiende eeuw werden de Barokke zijaltaren in de kerk geplaatst en in 1818 leverde Leopoldo Pasqui (1801-1876) het huidige hoogaltaar. Restauraties vonden plaats in 1954-1955 en na de nieuwe overstroming van de Arno in 1966. Bij de laatstgenoemde restauratie kreeg de kerk grotendeels haar oorspronkelijke Gotische voorkomen terug.

Fresco’s op de gewelven.

Bezienswaardigheden

Interieur van de kerk.

De San Remigio heeft een eenvoudige gevel van pietra forte. Decoraties zijn geheel afwezig. Opmerkelijk is dat er zich rechts van de hoofdingang nog een secundaire ingang bevindt, maar links niet. Het interieur van de kerk is simpel, waarbij de gestreepte Gotische bogen direct opvallen. Op de muren zijn wat restanten van fresco’s uit de veertiende en vijftiende eeuw te vinden. Links zien we een Sint Christofoor met Christus op zijn schouder, rechts een gehavende Sint Sigismund. De Bourgondische koning Sigismund (gestorven 524) geldt eveneens als een Franse heilige. Zijn zuster Clothilde was getrouwd met Clovis en zou de bekering van haar man hebben bevorderd. Sigismund zelf ruilde zijn ketterse Ariaanse geloof in voor het orthodoxe of katholieke christendom. Links van het fresco met Sigismund zien we een tweede fresco, in een andere tijd geschilderd. Er is weinig van over, maar aan de doorboorde handpalm herkennen we Jezus Christus.

De best bewaard gebleven fresco’s zijn te vinden op de gewelven van de kerk (zie de afbeeldingen hierboven en hieronder). Per gewelfdeel zien we steeds vier tondi met bustes van heiligen. Het lijkt te gaan om evangelisten, apostelen, profeten en/of bisschoppen, maar wie zij precies voorstellen is lastig te achterhalen (en het licht in de kerk is zeker niet geweldig). Sint Remigius zelf is in de kerk vereeuwigd op een doek uit 1821 van de lokale schilder Giuseppe Bezzuoli (1784-1855). Het doek hing aanvankelijk boven het hoogaltaar, maar werd later verplaatst naar de rechterzijde van de kerk. In de kapel links van het hoogaltaar hangt een werk van Empoli, de naam waaronder de schilder Jacopo Chimenti (1551-1640) bekend werd. In de kapel rechts zou het werk moeten hangen dat mijn voornaamste reden was om de San Remigio te bezoeken. Het betreft een paneelschildering met een Madonna met Kind en twee engelen uit ca. 1280. Het werk wordt soms toegeschreven aan Gaddo Gaddi (ca. 1240-1312), de vader van Taddeo Gaddi en de grootvader van Agnolo Gaddi. Het informatiebordje in de kerk houdt het op een werk van de anonieme Maestro di San Remigio. Helaas heb ik het paneel niet kunnen zien: het was om mij onbekende redenen afgedekt met een doek. Een afbeelding vindt u hier.

Fresco’s op de gewelven.

Het allermooiste werk dat ooit de kerk sierde, werd overigens al in 1851 overgebracht naar de Uffizi. Ik doel op de zogenaamde Pietà van San Remigio van Giottino (ca. 1324-1372). Giottino heette eigenlijk Tommaso di Stefano. Hij was de zoon van Stefano Fiorentino, een leerling van de grote Giotto di Bondone (ca. 1266-1337). Zijn bijnaam ‘kleine Giotto’ verwierf hij kennelijk omdat hij het werk van de leermeester van zijn vader intensief bestudeerde en navolgde. Giottino’s Pietà van San Remigio (ca. 1360-1365) is waarschijnlijk zijn bekendste en zeker zijn mooiste werk. Wie meer over de paneelschildering wil weten kan ik dit filmpje op YouTube zeer aanraden.

De Pietà van San Remigio is duidelijk gebaseerd op een fresco met een soortgelijke voorstelling in de Cappella degli Scrovegni in Padova (maar dan in spiegelbeeld). Jezus is van het kruis gehaald en wordt beweend door zijn moeder Maria (in de paarse mantel met sterren) en de andere vrouwen die bij de kruisiging aanwezig waren. Rechtsonder zit Maria Magdalena en aan de voet van het kruis staat Johannes met gevouwen handen. Rechts van hem zien we Nikodemus en Josef uit Arimatea. De eerstgenoemde is herkenbaar aan de mirre en aloë die hij vasthoudt (Johannes 19:39). Links staan Sint Benedictus van Nursia en Sint Remigius. De laatstgenoemde is duidelijk herkenbaar als bisschop, met kazuifel (enigszins verkleurd), mijter en staf. Benedictus heeft zijn hand op het hoofd van een knielende non gelegd en Remigius de zijne op het hoofd van een knielende jonge vrouw. De vrouw draagt een prachtige jurk met bijbehorende gordel, ongetwijfeld een mooi voorbeeld van de mode in die tijd. De identiteit van de non en de jonge vrouw is niet bekend, maar het is vrij zeker dat de Pietà in hun opdracht werd gemaakt.

Pietà van San Remigio – Giottino.

Meer lezen: The Churches of Florence – East en Chiesa di San Remigio (Firenze) – Wikipedia