Siena: Het Baptisterium van San Giovanni

Siena’s Baptisterium van San Giovanni is een opmerkelijk gebouw. Het werd namelijk min of meer onder de kathedraal van de stad gebouwd. In 1317 had de Opera del Duomo – dat wil zeggen de instelling belast met het beheer van de kathedraal – plannen om het koor van de Duomo te verlengen. Dat ging echter niet zomaar. Het uiteinde van het koor bevond zich namelijk al aan de rand van een steile heuvel. De enige manier om er nog eens twee traveeën bij te bouwen was daarom het neerzetten van een nieuw gebouw waarvan het dak het verlengde koor zou kunnen dragen. Dit gebouw zou het baptisterium worden. De taak om het te bouwen werd toevertrouwd aan de capomastro van de Opera del Duomo, Camaino di Crescentino (ca. 1260-1337/8). Hij was de vader van Tino di Camaino (ca. 1285-1337), een beeldhouwer die een reeks beelden maakte voor het Baptisterium in Florence, dat eveneens aan San Giovanni (i.e. Johannes de Doper) is gewijd. Wat er nog over is van deze beelden kan nu bewonderd worden in het museum van de Duomo in Florence.

Terug naar Siena nu. Het baptisterium werd gebouwd tussen 1317 en 1325. Ergens na 1355 werd het gebouw voorzien van een marmeren gevel in de Siënees-Gotische stijl. Deze gevel wordt toegeschreven aan Domenico di Agostino (ca. 1315/20-1366), maar ze werd nooit voltooid. Het bovenste gedeelte van de voorkant is onversierd gebleven. Als gevolg hiervan wordt niet de gehele apsis van de kathedraal afgedekt, maar kennelijk hebben de Siënezen hier geen problemen mee.

Het meest kostbare bezit van het baptisterium is natuurlijk het doopvont. Dit werd gemaakt tussen 1417 en 1431 en veel van de beroemdste kunstenaars van de vroege vijftiende eeuw leverden er een bijdrage aan. Het belangrijkste paneel met de Doop van Christus is een werk van Lorenzo Ghiberti (1378-1455); Donatello (1386-1466) maakte het paneel met het Feest van Herodes en was tevens verantwoordelijk voor de beelden van Geloof en Hoop. Beide mannen kwamen uit Florence. Jacopo della Quercia (ca. 1374-1438) was daarentegen afkomstig uit een klein stadje in de buurt van Siena. Hij maakte het beeld van Johannes de Doper dat boven op het doopvont staat en nog een aantal andere figuren.

Het interieur van het baptisterium is erg kleurrijk. Het hele plafond is van fresco’s voorzien, en hetzelfde geldt voor de muur en de schelp van de apsis. Veel fresco’s werden geschilderd door Lorenzo di Pietro (ca. 1410-1480), die de bijnaam Il Vecchietta had. Letterlijk betekent dat zoiets als “oud wijf” en helaas weten we niet hoe hij aan dit ietwat kwetsende epitheton kwam. Lorenzo was duidelijk een erg goede schilder. Op de muur van de apsis schilderde hij voorstellingen over de Geseling van Christus, de Annunciatie en de Beklimming van de Calvarieberg. De fresco’s in de schelp werden echter geschilderd door een andere kunstenaar. Ze worden toegeschreven aan een zekere Michele di Matteo da Bologna, een tijdgenoot van Lorenzo van wie we geen geboorte- of sterfjaar kennen. De fresco’s zijn vermoedelijk flink geretoucheerd, want ze zien er verrassend modern uit. Het altaarstuk is ook echt modern. Het werd gemaakt door Alessandro Franchi (1838-1914).

In het baptisterium treffen we een veelluik aan van Andrea Vanni (ca. 1330/33-1414). Dit staat in de buurt van de rechter ingang. Het grote altaarstuk bevond zich oorspronkelijk in de kerk van Santo Stefano alla Lizza elders in Siena, maar kennelijk waren er redenen om het naar het baptisterium te verplaatsen. Het veelluik toont een Madonna met Kind (dat een duif vasthoudt) in het midden, geflankeerd door – van links naar rechts – Sint Jacobus de Meerdere (met een boek en staf), Sint Stephanus (met Mickey Mouse-oren; in feite de stenen waarmee hij vermoord werd), Johannes de Doper (met de Latijnse tekst ECCE AGNVS DEI) en Sint Bartholomeus (met een voorwerp dat vermoedelijk een mes voorstelt; een verwijzing naar het verhaal dat hij levend gevild werd[1]). Op het paneel staan overigens nog veel meer heiligen afgebeeld, maar het zou tamelijk zinloos zijn ze allemaal te noemen. De predella van het veelluik is niet van de hand van Vanni. Deze wordt toegeschreven aan Giovanni di Paolo (1398-1482).

Noot

[1] Een standbeeld van Sint Bartholomeus met zijn eigen huid over zijn schouders gedrapeerd staat in de Duomo van Milaan.

Bijgewerkt 1 april 2024.