Cividale del Friuli: Museo Cristiano

Doopvont van Calixtus.

Het museum naast de Duomo van Cividale del Friuli is niet bepaald groot te noemen: het bestaat uit slechts vier zalen. Toch zou ik niemand willen aanraden het museum maar over te slaan. Het bezit namelijk prachtig Longobardisch beeldhouwwerk uit de achtste eeuw en schilderijen uit de zestiende eeuw van Il Pordenone (ca. 1483-1539) en Veronese (1528-1588).

Het genoemde beeldhouwwerk vinden we in de eerste zaal. Twee voorwerpen springen er direct uit. Dat is in de eerste plaats het doopvont van Calixtus, in het Italiaans bekend als het Ciborio di Callisto. Calixtus was in de achtste eeuw patriarch van Aquileia en verplaatste in 737 de zetel van het patriarchaat van Aquileia naar Cividale. Zijn doopvont was duidelijk bedoeld voor het verrichten van de klassieke doop, dat wil zeggen de doop door onderdompeling. Het voorwerp bestaat dan ook uit een achthoekig doopbad waarop een prachtige baldakijn is bevestigd. Het doopbad is versierd met panelen met reliëfs in de typische Longobardische stijl. Op het paneel of de pluteus van Sigvald – genoemd naar de man wiens naam op het paneel wordt vermeld, vermoedelijk de opvolger van Calixtus als patriarch – zien we de symbolen van de vier evangelisten.

Pluteus van Sigvald, met de symbolen van de vier evangelisten.

Decoraties op het doopvont van Calixtus.

Het tweede interessante voorwerp in de eerste zaal is het zogenaamde altaar van Ratchis. Deze Ratchis was eerst hertog van de Friuli (739-744) en vervolgens koning van de Longobarden (744-749 en nogmaals 756-757). Hij liet het altaar maken ter nagedachtenis aan zijn vader Pemmo, die overigens op slechte voet stond met de hiervoor genoemde patriarch Calixtus. Het altaar dateert van 749 en moet ooit geheel beschilderd zijn geweest. Op de voorkant van het voorwerp zien we nog enige verfresten. De voorstelling op deze voorkant is die van Christus en twee engelen in een mandorla die wordt vastgehouden door nog eens vier engelen. De stijl is vergelijkbaar met die van het doopvont van Calixtus. Op een van de zijkanten is de Aanbidding der Wijzen afgebeeld. Droogjes merkt mijn reisgids op dat Maria en Jezus niet erg blij lijken te zijn met de geschenken die de Wijzen hebben meegenomen (“What’s a baby going to do with a pot of myrrh anyhow?”).

Altaar van Ratchis.

Altaar van Ratchis, Aanbidding der Wijzen.

Zwaard, helm en evangeliarium.

Aan de muren in de eerste zaal hangt nog meer beeldhouwwerk en enkele fresco’s, afkomstig uit het beroemde Tempietto Longobardo en het klooster van Santa Maria in Valle. Het Tempietto uit de achtste eeuw – toch wel een van de hoogtepunten in Cividale del Friuli en bovendien UNESCO werelderfgoed – werd helaas net gerestaureerd toen wij de stad bezochten (zomer 2022). Een beschrijving ervan moet dus nog even wachten tot een volgend bezoek. Laten we daarom verder gaan naar de tweede zaal van het museum, waar we voorwerpen uit de schatkamer van de Duomo vinden die dateren van de tiende tot en met de achttiende eeuw. Opvallend is vooral de troon uit de elfde eeuw waarop tussen 1077 en 1412 de patriarchen van Aquileia werden ingewijd. In een glazen vitrine zien we verder het zwaard van de patriarch Marquard van Randeck (1365-1381). Samen met de helm en het evangeliarium (eveneens in de vitrine) werd en wordt het zwaard gebruikt bij een speciale mis die ieder jaar op 6 januari (Driekoningen) in de Duomo van Cividale plaatsvindt, de zogenaamde Messa dello Spadone. Dat is al sinds 1366 het geval. De opheffing van het patriarchaat van Aquileia in 1751 heeft daar niets aan veranderd.

In de derde zaal van het museum wordt de collectie schilderijen tentoongesteld. Het Museo Cristiano bezit twee late werken (ca. 1584) van Paolo Caliari, beter bekend als Veronese. Veronese is natuurlijk een grote naam, maar de twee werken – een Sint Rochus en een Madonna met Kind gekroond door engelen – zijn niet echt bijzonder. Wel bijzonder is het beschikbare werk van Giovanni Antonio de’ Sacchis, die doorgaans naar zijn geboorteplaats Il Pordenone wordt genoemd. Zijn Christus en Maria Magdalena of Noli me tangere uit ca. 1534 is in alle opzichten prachtig: kleurgebruik, compositie, gedetailleerde achtergrond met gebouwen, bergen en water. Rechts van het golvende haar van Maria Magdalena speelt zich nog een Annunciatie af, links knielt een onbekende geestelijke.

Troon van de patriarchen van Aquileia.

Noli me tangere – Il Pordenone.

In de vierde zaal meer beeldhouwwerk, afkomstig uit verschillende kerken. Verder vinden we er religieuze objecten als een mijter, een kazuifel en een prachtig geborduurd altaarkleed uit de dertiende of veertiende eeuw. Het Museo Cristiano is al met al een museum waar je snel doorheen bent. Niettemin staan bezoekers na hun korte tour beslist met een goed gevoel weer buiten.

Bronnen: Bradt Travel Guide, Friuli Venezia Giulia (2019), p. 158, en de informatie uit het Museo Cristiano.