Spilimbergo (deel 1)

Het leuke stadje Spilimbergo, met zo’n 12.000 inwoners, is onder meer bekend vanwege zijn zaterdagmarkt. Het was dan ook erg druk toen we het juist op een zaterdag besloten te bezoeken. Gelukkig konden we onze auto nog kwijt op een parkeerplaats achter het lokale busstation. De markt interesseerde ons niet echt, wij kwamen vooral voor de cultuurhistorische schatten van het plaatsje. De naam ‘Spilimbergo’ klinkt niet erg Italiaans. In feite gaat het om de Italiaanse versie van de Duits-Oostenrijkse naam Spengenberg. De familie Spengenberg kwam uit Karinthië en bouwde in de elfde eeuw een kasteel aan de rivier de Tagliamento. Daaromheen ontstond al snel een nederzetting, die uitgroeide tot een stadje. De Spengenbergs werden vazallen van de Patriarch van Aquileia, die hun de rang van graaf toekende.

Als eerste bezochten we de Duomo van Spilimbergo. Deze ligt enigszins a-centraal, want we vinden het gebouw aan de oostrand van het stadscentrum. De bouw van de Duomo begon in 1284, in opdracht van graaf Walterpertoldo II. De eerste steen werd op 4 oktober van dat jaar gelegd. Rond 1359 werd de bouw voltooid en het godshuis werd in 1453 gewijd. Het gebouw heeft een opmerkelijke Romaanse gevel met zeven ronde vensters of oculi. Kennelijk is dit een verwijzing naar het Bijbelboek Openbaring, dat ons vertelt dat het Lam Gods zeven horens en zeven ogen heeft (oculos septem in de Vulgaat). De hoofdingang bevindt zich aan de lange noordzijde van de Duomo, die grenst aan de Piazza del Duomo. Deze ingang heeft een mooi gebeeldhouwd portaal uit 1376 van de hand van Zenone da Campione (Campione d’Italia is een plaatsje bij de grens met Zwitserland). In de lunette zien we een voorstelling van de Kroning van de Maagd met twee musicerende engelen. Daaronder bevinden zich nog voorstellingen van de aartsengel Gabriel, het Lam Gods, de Maagd Maria (die samen met Gabriel een Annunciatie vormt) en Johannes de Doper. Links van het portaal is een fresco van Sint Christofoor geschilderd, dat helaas nogal vervaagd is.

In het interieur vallen in de eerste plaats de Gotische spitsbogen op. We waren vooral naar de Duomo gekomen om het werk te bewonderen van de mysterieuze Maestro dei Padiglioni. Deze schilderde in de periode 1350-1380 in de centrale apsis een reeks prachtige fresco’s in de stijl van Vitale da Bologna. Vermoedelijk ging het om een groep schilders die de grote Vitale navolgden, misschien zijn leerlingen. Helaas werd de centrale apsis net gerestaureerd toen wij de Duomo bezochten, een typisch geval van door de coronapandemie uitgesteld groot onderhoud. Een doek met daarop een kopie van de Kruisiging van de Maestro onttrok de apsis aan het zicht. Daardoor moesten we de door onze reisgids bejubelde cycli met verhalen uit het Oude en het Nieuwe Testament helaas voor deze keer overslaan. We konden nog wel een blik werpen op een groot fresco in de linker apsis. Dit fresco werd blijkens de bewaard gebleven inscriptie in 1350 geschilderd in opdracht van een zekere Paulus (de Latijnse tekst luidt HOC OPVS FECIT FIERI PAVLVS). Het stelt de Geboorte van Christus voor met de Aanbidding der Wijzen.

Zeer bijzonder is het orgel van de Duomo. Het werd beschilderd door Giovanni Antonio de’ Sacchis, beter bekend als Il Pordenone (ca. 1483-1539). Op het linker orgelluik zien we de val van Simon Magus, op het rechter orgelluik de bekering van Paulus. Zeker de laatste voorstelling is erg mooi gedaan. Terwijl de toekomstige apostel met blindheid wordt geslagen, steekt zijn paard een been buiten de lijst van de schildering, een heel aardig trompe-l’oeil effect. Il Pordenone was daar erg goed in, zoals we eerder gezien hebben in Cremona. Als de orgelluiken gesloten worden, zou een voorstelling van de Tenhemelopneming van de Maagd zichtbaar moeten worden. Tot de andere interessante kunstwerken in de Duomo behoren een kruisiging van Sint Andreas door de Duitse schilder Joseph Heintz de Jongere (ca. 1600-1678), diverse laatmiddeleeuwse fresco’s van onbekende schilders en twee preekstoelen van eind vijftiende eeuw. Deze werden gemaakt door Giovanni Antonio Pilacorte (ca. 1455-1531). Vergeet niet de crypte van de Duomo te bezoeken. Hier staat de graftombe van de in 1382 gestorven graaf Walterpertoldo IV.

Na ons bezoek aan de Duomo liepen we naar het lokale VVV-kantoor (Ufficio Turistico Spilimbergo), gevestigd aan de andere kant van de Piazza del Duomo. In de loggia van het kantoor zagen we op een zuil een afbeelding van de Macia, een lengtemaat uit de middeleeuwen die werd gebruikt om stukken stof te meten. De maat is in het Nederlands bekend als de ‘el’. De top van de Macia lijkt sterk op een menora, de bekende joodse kandelaar. Joden waren in Spilimbergo zeer actief in de handel, net als kooplieden uit Lombardije en Toscane.

De dienstdoende VVV-medewerkster informeerde ons dat het kleine kerkje van Santa Cecilia achter de Duomo helaas niet te bezoeken was. Dat sloegen we dus noodgedwongen over. Het Castello, ooit bewoond door de familie Spengenberg en in 1532 bezocht door keizer Karel V, werd daarmee ons volgende doel. Vanuit het kasteel beheersten de graven van Spilimbergo de plek waar de rivier de Tagliamento doorwaadbaar was en ze dus tol konden heffen van kooplieden. Tegenwoordig is het Castello deels gemeentelijk en deels privébezit. We vinden er onder meer een restaurant en een fotografiemuseum. Het fraaiste onderdeel van het Castello is het zogenaamde Palazzo Dipinto, dat aan de buitenzijde is beschilderd met fresco’s van Andrea Bellunello (1430-1494).

Vanaf het Castello wandelden we vervolgens naar het echte centrum van het stadje. Op de Piazza Garibaldi zagen we wederom de Macia, die onderdeel was gemaakt van de bestrating. Het was nu tijd voor de lunch. In Spilimbergo zijn meer dan genoeg leuke restaurants te vinden, maar wij kozen voor Osteria Al Mus C’Al Svuale. Of we de (Friulaanse) naam helemaal correct hebben uitgesproken, weet ik niet, maar het eten was er uitstekend.

NAAR DEEL 2.

Bronnen

• Bradt Travel Guide, Friuli Venezia Giulia (2019), p. 205-209;
• SPILIMBERGO (Pn), Il Duomo di Santa Maria Maggiore. – Archeocarta del Friuli Venezia Giulia (archeocartafvg.it)