Rome: San Luigi dei Francesi

De San Luigi dei Francesi.

De San Luigi dei Francesi staat iets ten oosten van de Piazza Navona en direct naast het Palazzo Madama, tegenwoordig de zetel van de Italiaanse Senaat, de Senato della Repubblica. De kerk werd in de zestiende eeuw gebouwd en is de nationale kerk van Frankrijk. Ze is in de eerste plaats gewijd aan Koning Lodewijk IX de Heilige (1214-1270), die in 1297 heilig werd verklaard. Tot haar belangrijkste kunstschatten behoren drie schilderijen van de Italiaanse meester Caravaggio (1571-1610).

Geschiedenis

Oorspronkelijk had de plek waar we nu de kerk vinden weinig van doen met Frankrijk. In de Oudheid stonden hier de Baden van Nero en in de Middeleeuwen werd het terrein aangekocht door de Benedictijner Abdij van Farfa (in het noorden van Lazio). Er stonden hier twee kerken, waarvan er één de Santa Maria de Cella heette. Koning Lodewijk IX stierf in 1270 in Tunis, Noord-Afrika. Hij was altijd een vrome katholiek geweest en voor alles een kruisvaarder. Hij was waarschijnlijk zelfs de enige koning die aan twee afzonderlijke Kruistochten deelnam, de Zevende (1248-1254) en de Achtste (1270). Geen van beide expedities was erg succesvol, en dat is nog voorzichtig uitgedrukt. Tijdens de Zevende Kruistocht werd het leger van de koning vernietigd. De koning werd zelf gevangen genomen en moest worden vrijgekocht. Tijdens de Achtste Kruistocht stierf Koning Lodewijk slechts een maand na het begin van het beleg van Tunis aan dysenterie. Dankzij zijn oprechte vroomheid werd hij al spoedig heilig verklaard. Verantwoordelijk hiervoor was Paus Bonifatius VIII (1294-1303), die in 1297 de hiervoor noodzakelijke handelingen verrichtte, slechts 27 jaar na Lodewijks dood. Diverse plaatsen zijn naar Lodewijk de Heilige vernoemd. De belangrijkste daarvan is Saint Louis in Missouri, Verenigde Staten.

Interieur van de kerk.

De nationale kerk van Frankrijk was eeuwenlang de Santa Petronilla, een kerk die direct naast de oude Sint Pieter stond. In de veertiende eeuw financierde de Franse gemeenschap van de Santa Petronilla de bouw van een kapel gewijd aan Lodewijk de Heilige. Deze stond in de buurt van de Sant’Andrea della Valle. Omdat het slechts om een kleine kapel ging, werden er al snel plannen gemaakt om een echte kerk te bouwen. In 1478 kocht de Franse Koning Lodewijk XI (1461-1483) het terrein van de voormalige Baden van Nero, inclusief de Santa Maria de Cella, van de Benedictijnen van Farfa. Er werden plannen gemaakt om hier een kerk gewijd aan Lodewijk de Heilige te bouwen, maar het project kwam maar stroef op gang. Dit werd wellicht mede veroorzaakt door de dood van Lodewijk XI in 1483 en Franse betrokkenheid bij een reeks oorlogen in Italië onder zijn opvolgers.

Kort na 1506 raakten de Fransen hun Santa Petronilla kwijt: het gebouw werd met de grond gelijk gemaakt om ruimte te creëren voor de nieuwe Sint Pieter. Dit lijkt het project voor een nieuwe kerk nieuw leven te hebben ingeblazen. De reeds tamelijk aftandse Santa Maria de Cella werd afgebroken en in 1518 werd de eerste steen voor de nieuwe kerk gelegd door kardinaal Giulio de’ Medici, de toekomstige Paus Clemens VII (1523-1534). Jean de Chenevières (ca. 1490-1527) diende als eerste architect van de San Luigi. Toen sloeg echter het noodlot toe. In januari 1527 kwam De Chenevières, die dienst had genomen in het pauselijke leger, te overlijden als gevolg van malaria. Vier maanden later werd Rome tijdens de zogenaamde Sacco di Roma geplunderd door de roofzuchtige troepen van Keizer Karel V.

De Inspiratie van Matteüs – Caravaggio.

De bouw van de San Luigi lag na de Sacco di Roma meer dan twee decennia stil. Pas in de jaren 1550 werd het project weer opgestart dankzij genereuze donaties van Koning Hendrik II van Frankrijk (1547-1559) en diens Florentijnse vrouw Caterina de’ Medici. Giacomo della Porta (ca. 1532-1602) werd ingehuurd om de gevel van de kerk te ontwerpen. Deze opdracht voltooide hij in 1581, en in 1589 werd de kerk afgebouwd door Domenico Fontana (1543-1607). Op 8 oktober van dat jaar kon de San Luigi eindelijk gewijd worden. Het huidige duizelingwekkende interieur is het resultaat van een restauratie in de achttiende eeuw, uitgevoerd tussen 1749 en 1756 door Antoine Dérizet (ca. 1685-1768). Het grote altaarstuk achter in de kerk toont de Tenhemelopneming van de Maagd en werd geschilderd door Francesco Bassano de Jongere (1549-1592).

De Franse connectie

Kapel van Koning Lodewijk IX de Heilige.

De San Luigi dei Francesi is in alle opzichten een Franse kerk. Dat blijkt alleen al uit de kerkgevel. Hier treffen we vier interessante beelden aan die werden gemaakt door Pierre de l’Estache (ca. 1688-1774). De beelden van het onderste gedeelte van de gevel stellen respectievelijk Karel de Grote (links) en Koning Lodewijk IX (rechts) voor. Het bovenste gedeelte heeft beelden van Sint Clothilde (links) en Sint Jeanne de Valois (rechts). Eerstgenoemde (ca. 475-545) was een Bourgondische prinses die met Koning Clovis trouwde en daardoor Koningin van de Franken werd. Het was Clothilde die haar echtgenoot ertoe bracht zich in 496 tot het christendom te bekeren. Dat is ook de voornaamste reden dat ze als een heilige wordt vereerd (de bekering van Clovis leidde uiteindelijk tot de bekering van zijn hele volk). Jeanne de Valois (1464-1505) was een dochter van de eerdergenoemde Koning Lodewijk XI en stichtster van de religieuze vrouwenorde van de Annunciaten.[1] Ze werd in 1742 zalig verklaard door Paus Benedictus XIV (1740-1758), maar haar heiligverklaring zou nog eens twee eeuwen op zich laten wachten. Deze vond plaats in 1950 en werd verricht door Paus Pius XII (1939-1958).

In de kerk is de derde kapel rechts aan Sint Jeanne de Valois gewijd en zo zijn er nog veel meer kapellen die een duidelijk Franse connectie hebben. De eerste kapel rechts is bijvoorbeeld gewijd aan Sint Dionysius van Parijs (Saint Denis), een heilige die in de derde eeuw leefde en wordt beschouwd als de eerste bisschop van Parijs. De vierde kapel rechts is gewijd aan Sint Remigius van Reims, de bisschop die Koning Clovis doopte, en de derde kapel links is gewijd aan Koning Lodewijk IX zelf. Deze laatste kapel behoort tot de interessantste in de hele kerk. De prachtige versieringen in de kapel werden gemaakt door Plautilla Bricci (1616-1705), een leerlinge van Gian Lorenzo Bernini. Het bijzondere aan Bricci is dat ze een vrouw was; vrouwelijke kunstenaars waren tamelijk zeldzaam in 1680, het jaar waarin de kapel werd ingezegend. Het is duidelijk dat Bricci zeer getalenteerd was, zowel als architect als als schilder. Het altaarstuk met de koning in koninklijke kledij is eveneens van haar hand.

Cappella Contarelli

Maar hoe goed het werk van Plautilla Bricci ook is, het hoogtepunt van de kerk is zonder enige twijfel de kapel gewijd aan de Heilige Matteüs, die men aan het einde van de linker zijbeuk vindt. De kapel staat beter bekend als de Cappella Contarelli. Die naam klinkt Italiaans, maar de kapel werd vernoemd naar Matthieu Cointerel (1519-1585), een Franse kardinaal die in zijn testament de opdracht voor de bouw ervan had gegeven en daarvoor een flinke geldsom beschikbaar had gesteld. Cointerel noemde zichzelf graag in de Italiaanse stijl Matteo Contarelli. Omdat de kardinaal Matthieu, dan wel Matteo heette – Matteüs in het Nederlands – was het van meet af aan duidelijk dat de kapel aan de Evangelist zou worden gewijd. Na de dood van Cointerel in 1585 kwam het project echter maar langzaam van de grond. In 1599 huurden de executeurs van het testament Caravaggio in om drie doeken voor de kapel te schilderen.

De roeping van Matteüs – Caravaggio.

Caravaggio voltooide deze schilderijen rond 1602. Alle drie hebben ze betrekking op het leven van de Evangelist Matteüs. Het altaarstuk tegen de achterwand toont ons de Inspiratie van Matteüs (ook wel Matteüs en de engel genoemd; zie de afbeelding hierboven). Het schilderij aan de linker muur stelt de roeping van Matteüs voor en dat aan de rechter muur diens Martelaarschap. Dit laatste doek bevat nog een kleine Easter egg: op de achtergrond legde de schilder zichzelf vast, iets links van de halfnaakte man in het midden. Alle drie de schilderijen zijn van uitmuntende kwaliteit en het is moeilijk om te zeggen welke het beste is. Ik bezocht de San Luigi dei Francesi voor het eerst in 2013 en toen gold er nog een tamelijk streng fotografieverbod. Ik kocht daarom maar een reproductie van de roeping van Matteüs, mijn persoonlijke favoriet. Toen ik de kerk in 2017 en 2022 opnieuw bezocht, waren de regels kennelijk versoepeld. Fotograferen was nu toegestaan, mits zonder flits. Het licht in de kapel is echter uitstekend – als u maar genoeg muntjes in de lichtinstallatie stopt – dus u heeft sowieso geen flits nodig.

Martelaarschap van Matteüs – Caravaggio.

Bronnen

  • Capitool Reisgidsen Rome, 2009, p. 122;
  • Luc Verhuyck, SPQR. Anekdotische reisgids voor Rome, p. 194-195;
  • San Luigi dei Francesi op Churches of Rome Wiki.

Update 21 oktober 2022: tekst en afbeeldingen zijn bijgewerkt.


[1] In 1498 was ze tevens korte tijd Koningin van Frankrijk. Ze was al sinds 1476 getrouwd met haar neef, de toekomstige Koning Lodewijk XII (1498-1515). Deze Lodewijk besteeg de troon na de dood van zijn neef, Koning Karel VIII (1483-1498), de jongere broer van Jeanne. Vervolgens liet hij zijn huwelijk ontbinden door de Paus.

4 Comments:

  1. Pingback:Rome: De Sint Pieter – – Corvinus –

  2. Pingback:Rome: Santa Maria in Aquiro – – Corvinus –

  3. Pingback:Rome: San Luigi dei Francesi – – Corvinus –

  4. Pingback:Rome: Galleria Corsini – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.