Margaretha van Oostenrijk, ook bekend als Margaretha van Parma (1522-1586), was geen Nederlandse. Toch is zij nauw verbonden met de Nederlandse geschiedenis. Wie haar graftombe wil bezoeken, moet een flink stuk rijden. Deze bevindt zich namelijk in de kerk van San Sisto in de Noord-Italiaanse stad Piacenza. Piacenza vormde samen met Parma een zelfstandig hertogdom, dat was gecreëerd door Paus Paulus III (1534-1549). Deze paus heette eigenlijk Alessandro Farnese, en zijn buitenechtelijke zoon Pier Luigi werd de eerste hertog van Parma en Piacenza. Diens zoon Ottavio Farnese zou met Margaretha trouwen en zo kwam zij in het hertogdom terecht, waar ze ook haar laatste rustplaats zou vinden.
De jonge jaren van Margaretha
Margaretha van Parma was de buitenechtelijke dochter van Keizer Karel V en het Vlaamse dienstmeisje Johanna van der Gheynst. Pas in 1529 werd ze door Karel erkend en mocht ze zich Margaretha van Oostenrijk noemen. In hetzelfde jaar sprak de keizer met Paus Clemens VII (1523-1534) af dat ze zou trouwen met iemand uit het geslacht de’ Medici. De Paus, die oorspronkelijk Giulio de’ Medici heette, behoorde zelf tot deze belangrijke Florentijnse familie. Margaretha kwam in 1533 in Italië aan en trad in 1536 in het huwelijk met Alessandro de’ Medici, hertog van Florence, van wie wijd en zijd werd vermoed dat hij de zoon van de inmiddels overleden Clemens VII was. Het huwelijk was een kort leven beschoren, want Alessandro werd in 1537 vermoord. Margaretha was inmiddels bekend onder haar Italiaanse aanspreektitel Madama. Vandaar dat het stadspaleis in Rome waar ze woonde het Palazzo Madama wordt genoemd. Tegenwoordig is de Italiaanse senaat in het gebouw gehuisvest.
In 1538 trad Margaretha voor de tweede maal in het huwelijk. De bruidegom was ditmaal de al genoemde Ottavio Farnese, hertog van Parma en Piacenza. Uit dit huwelijk werden twee zonen geboren, de tweeling Carlo en Alessandro. Carlo stierf voor zijn eerste verjaardag, maar Alessandro (1545-1592) zou een belangrijk veldheer worden en net als zijn moeder een grote rol in de geschiedenis van de Lage Landen spelen. Moeder Margaretha werd in 1559 door haar halfbroer, de Spaanse koning Filips II, tot landvoogdes van de Nederlanden benoemd. In die hoedanigheid werd ze geadviseerd door onder meer de bijzonder gehate kardinaal Granvelle uit Besançon. Koning Filips drong aan op streng optreden tegen de protestantse ketters, iets wat in de Nederlanden niet in goede aarde viel. In 1566 bood een groep edelen de landvoogdes een Smeekschrift aan met het verzoek de vervolgingen te matigen. Ondanks dat Margaretha daartoe bereid bleek, vond nog hetzelfde jaar een grote Beeldenstorm plaats. De woedende Philips stuurde daarop in 1567 de hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden. Margaretha was het daar niet mee eens. Ze vroeg, en kreeg, in december 1567 ontslag.
Een graftombe in Piacenza
In 1577 werd zoon Alessandro naar de Nederlanden gestuurd om de door onder meer Willem van Oranje geleide Opstand neer te slaan. Een jaar later werd hij door Filips II tot bevelhebber van het Leger van Vlaanderen benoemd en tot landvoogd van de Nederlanden. Hij volgde toen Don Juan op, een halfbroer van zijn moeder. Deze was door Karel V verwekt bij de Duitse Barbara Blomberg (de conclusie dat Karel niet erg in monogamie geloofde, lijkt me volledig gerechtvaardigd). Alessandro zou vooral bekend worden vanwege de verovering van Antwerpen in 1585. Hoewel hij in Nederland vaak de hertog van Parma wordt genoemd, was hij dat formeel pas vanaf 1586, het jaar waarin zijn vader Ottavio Farnese overleed. Ottavio was toen al enkele maanden weduwnaar, want in januari van hetzelfde jaar had Margaretha het tijdige met het eeuwige verwisseld.
Margaretha werd begraven in de reeds genoemde kerk van San Sisto in Piacenza. Kort na haar dood werd begonnen met de bouw van een groot praalgraf, naar een ontwerp van Simone Moschino (1553-1610). In de buurt van het monument vinden we voorts een buste van de landvoogdes uit 1617. Opmerkelijk genoeg werd in mijn Nederlandstalige reisgids helemaal geen melding gemaakt van Margaretha’s grafmonument. Het is juist dit monument dat een bezoek aan de San Sisto voor Nederlanders extra interessant maakt. We zullen het de Italianen maar vergeven dat Margaretha op een handgeschreven briefje bij het praalgraf als ‘Governatrice di Fiandre’, landvoogdes van Vlaanderen, wordt aangeduid. De Nederlanden waren echt wel wat groter dan alleen Vlaanderen.
Bron: Arnout van Cruyningen, De Opstand 1568-1648, p. 107-112.
Dit is deel 2 in de serie ‘Grafmonumenten’.
Pingback:Florence: San Lorenzo – – Corvinus –