Parma: Museo Diocesano

“Is dat alles?” Ik zal niet verhullen dat ik vrij snel tot die verzuchting kwam tijdens mijn bezoek aan het Museo Diocesano in Parma. Het museum, in het souterrain van het bisschoppelijk paleis tegenover de Duomo, is namelijk erg klein. In feite bestaat het uit niet meer dan één grote zaal, een gang en wat kleine halletjes. Toch is een bezoek aan het museum zeker de moeite waard. Het bezit de originele ‘gouden engel’ van de klokkentoren van de kathedraal, een aantal originele beelden van het Baptisterium en een prachtig vloermozaïek dat mogelijk uit de vroegchristelijke kathedraal, voorloper van de voorloper van de huidige kathedraal, afkomstig is.

Het bisschoppelijk paleis werd gebouwd tussen 1045 en 1055 tijdens het episcopaat van Pietro Cadalo, die ook nog enige tijd als tegenpaus Honorius II (1061-1064) regeerde. Het paleis werd eind twaalfde eeuw voltooid onder bisschop Bernardo II, terwijl bisschop Grazia tussen 1232 en 1234 de huidige gevel van het gebouw liet bouwen. Wie goed kijkt, ziet dat de bogen van de galerij op de begane grond zijn dichtgemaakt. Dit gebeurde tijdens het episcopaat van bisschop Sagramoro Sagramori (1476-1482). In de achttiende eeuw kreeg het paleis onder bisschop Camillo Marazzani een make-over in Barokstijl. Tussen 1925 en 1935 werd de gevel grondig gerestaureerd en kreeg ze haar middeleeuwse uitstraling terug.

Gouden engel

Na het kopen van een kaartje maakt de bezoeker eerst kennis met de Angiol d’Or of Angiolen dal Dom, zoals de windvaan die eeuwenlang op de spits van de klokkentoren van de Duomo heeft gestaan in Parma wordt genoemd. Het gaat om een verguld koperen beeld van de aartsengel Rafael uit de veertiende eeuw. Het beeld is 1,42 meter hoog.

Angiol d’Or is overigens ook de naam van een zeer goed restaurant aan de noordzijde van de Piazza del Duomo. In de zomer van 2020 hebben we hier uitstekend geluncht. Tevens maakten we er een merkwaardig incident mee. Een groepje toeristen kwam aanlopen en bestudeerde wel een kwartier lang de menukaart die buiten was neergezet. Daarna besloten ze het restaurant binnen te gaan en kregen ze een tafel toegewezen. Na het bestellen van twee flessen water hebben ze wederom een kwartier lang de menukaart bestudeerd, om vervolgens te concluderen dat er niets van hun gading op stond. Ze deelden de serveerster mee dat ze wilden vertrekken. Die reageerde daar professioneel op en ging de rekening voor het water halen, maar kennelijk duurde dat de groep te lang. De toeristen smeten vijf euro op tafel en liepen weg. De eigenaar van Angiol d’Or ging zelfs nog even achter ze aan omdat hij het biljet niet gezien had. Aan onze culinaire ervaring deed dit curieuze voorval gelukkig niets af. Het eten was uitstekend en de bediening zeer vriendelijk.

Beelden van Antelami

Terug naar het Museo Diocesano. De bezoeker daalt een trap af en komt dan in een gang naar het bisschoppelijk paleis. Hier stond tijdens mijn bezoek een groot scherm waarop een toelichting op de tentoonstelling ‘Antelami a Parma’ werd gegeven. Het museum bezit zes originele beelden die door Benedetto Antelami (ca. 1150-1230) en zijn atelier werden gemaakt. Loop de gang uit en u komt in een grotere zaal waarin de beelden zijn opgesteld. De mooiste twee zijn die van koning Salomo en de koningin van Seba. Volgens het Bijbelboek 1 Koningen stond Salomo bekend om zijn wijsheid. Tevens bouwde en wijdde hij de Tempel van de Heer in Jeruzalem. Zijn faam strekte zich tot ver buiten Israël uit. De koningin van Seba, dat ergens in het huidige Jemen moet hebben gelegen, besloot om Salomo op te zoeken en hem met vragen en raadsels op de proef te stellen. Toen Salomo op iedere vraag een antwoord had, was de koningin diep onder de indruk. Ze schonk hem 120 talent goud en veel reukwerk en edelstenen (1 Koningen 10:10). De beelden van Salomo en de koningin waren oorspronkelijk beschilderd, maar de meeste verf is verdwenen. Ook de tekst op de boekrol van de koning is niet meer te lezen. De beelden stonden oorspronkelijk in een nis rechts van het noordportaal (Portale della Madonna) van het Baptisterium. In de twintigste eeuw zijn ze vervangen door replica’s.

De andere beelden van Antelami zijn van twee profeten en twee aartsengelen. De twee profeten stonden in een nis links van de Portale della Madonna en ook zij zijn thans vervangen door kopieën. De eerste ‘profeet’ is koning David, vader van de al genoemde koning Salomo. De identiteit van de andere profeet is minder zeker. Waarschijnlijk is hij Natan. Volgens het Bijbelboek 2 Samuel instrueerde God Natan om aan koning David mede te delen dat niet hij, maar zijn zoon de tempel in Jeruzalem zou bouwen. Die zoon was dus Salomo. Een andere mogelijkheid is dat de profeet Habakuk moet voorstellen, al leefde die niet ten tijde van David. De identiteit van de twee aartsengelen is wel volledig zeker. Het gaat om Michael en Gabriel. Elk beeld stond in een eigen nis boven de Portale della Madonna. Volgens een interessante theorie is het beeld van Michael maar ten dele een creatie van Antelami: in de kern zou het om een Romeins standbeeld gaan, waaraan de grote middeleeuwse beeldhouwer alleen een hoofd en voeten toevoegde.

Vloermozaïek en overige bezienswaardigheden

Achter in de zaal staat een groot en kleurrijk vloermozaïek dat waarschijnlijk van de zesde eeuw dateert. Het werd in 1955 gevonden en men gaat ervan uit dat het in een christelijk gebouw lag. De eerste kathedraal van Parma is dan een goede kandidaat. Op het bewaard gebleven gedeelte van de vloer zien we vooral geometrische patronen, maar ook vier nogal sip kijkende vissen, twee dolfijnen en een grote vaas of cantharus (zie de eerste afbeelding in deze bijdrage). Op het onderste gedeelte van het mozaïek is een Latijnse tekst te zien:

CLARVS ET DECENTIVS FEC PED CC

Hetgeen betekent:  “Clarus en Decentius hebben 200 voet aan mozaïek gemaakt”. Overigens zullen ze niet zelf de mozaïekstukjes hebben gelegd, maar eerder het leggen ervan hebben gesponsord. Zulke inscripties zijn op vroegchristelijke mozaïeken heel gebruikelijk. We hebben ze ook op deze website vaker gezien (hier en hier).

In de grote zaal staan verder diverse stukken marmer met gebeeldhouwde reliëfs. Vooral die met Sint Maarten die zijn mantel deelt en Samson die een leeuw doodt, zijn fraai. Dat geldt ook voor vier door Antelami gebeeldhouwde leeuwen. Ooit stonden in deze leeuwen de zuilen waarop de door deze beeldhouwer vervaardigde preekstoel rustte die tussen de twaalfde en zestiende eeuw in de kathedraal van Parma stond. Van deze preekstoel is verder het reliëf van de Kruisafneming bewaard gebleven en dat is nog steeds in de kathedraal te bewonderen. Via een trappetje kan de bezoeker nog naar een ruimte gaan die gewijd is aan de fresco’s in het Baptisterium. Het échte Baptisterium is natuurlijk veel leuker en indrukwekkender, en voor een bezoek daaraan kan men in het Museo Diocesano de kaarten kopen.

Bronnen: website Piazza Duomo, de informatieborden in het Museo Diocesano en de folder ‘Antelami a Parma’.