Mantova: Castello San Giorgio en Camera degli Sposi

Castello San Giorgio.

De stad Mantova is aan drie zijden omringd door water. De rivier de Mincio is hier zo breed dat er drie meren zijn ontstaan, Lago Superiore, Lago di Mezzo en Lago Inferiore geheten. Tijdens ons eerste bezoek aan Mantova in 2019 parkeerden we onze auto aan de overzijde van de rivier op een grote gratis parkeerplaats. Vervolgens liepen we over de Ponte di San Giorgio de stad binnen. Het uitzicht op de stad vanaf deze brug is prachtig. Koepels en torens van bekende gebouwen als de Duomo en de grote kerk van Sant’Andrea zijn goed te zien, en hetzelfde geldt voor het immense hertogelijk paleis (Palazzo Ducale). Onderdeel van dit paleis is het laatmiddeleeuwse kasteel van San Giorgio op de hoek. Het kasteel ontleent zijn roem aan het vertrek dat bekendstaat als de Camera degli Sposi. Deze ‘bruidskamer’ werd verfraaid met fresco’s van de hand van de beroemde schilder Andrea Mantegna (1431-1506). Ze verkeren helaas niet in al te beste staat, maar gelden wat mij betreft nog steeds als het hoogtepunt van het Palazzo Ducale.

Het kasteel en de kamer

Het kasteel van San Giorgio werd tussen 1395 en 1406 gebouwd in opdracht van Francesco I Gonzaga, heer van Mantova in de periode 1382-1407. De architect was Bartolino da Novara (gestorven tussen 1406 en 1410), ook bekend van het Castello Estense in Ferrara. Oorspronkelijk was het kasteel bedoeld als verdedigingswerk, maar in de tweede helft van de vijftiende eeuw werd het door Luca Fancelli (ca. 1430-1502) omgebouwd tot een paleis in de stijl van de Renaissance. Drijvende kracht hierachter was Ludovico III Gonzaga[1], een huurlingenaanvoerder (condottiero) en een echte Renaissancevorst. Ludovico was de tweede markies van Mantova; keizer Sigismund van het Heilige Roomse Rijk had zijn vader Gianfrancesco I Gonzaga in 1433 deze titel toegekend. Ludovico zou van 1444 tot 1478 over Mantova heersen. Hij maakte Andrea Mantegna tot zijn hofschilder en zette hem aan het werk in een vierkante kamer in de noordoostelijke toren van het kasteel.

Zicht op Mantova, met rechts het Castello San Giorgio.

Vanwege Mantegna’s fresco’s spraken tijdgenoten van de camera picta, de ‘beschilderde kamer’. De term Camera degli Sposi – ‘kamer van de pasgehuwden’ of ‘bruidskamer’ – kwam pas in de zeventiende eeuw in zwang. De naam slaat op het feit dat op de fresco’s zowel Ludovico als zijn vrouw Barbara van Brandenburg (1422-1481) te zien zijn. De Camera degli Sposi is echter zeker geen kamer voor pasgetrouwden, want Ludovico en Barbara waren al meer dan dertig jaar in de echt verbonden toen Mantegna de kwast ter hand nam. Verder gebruikte Ludovico het vertrek weliswaar als zijn slaapkamer en stond zijn bed er, maar diende het tevens als een soort kantoor. De markies ontving er vooral belangrijke gasten en ook familieleden.

Zelfportret van Andrea Mantegna.

De fresco’s

Andrea Mantegna begon met zijn fresco’s op 16 juni 1465. Dat wordt althans afgeleid uit het feit dat hij deze datum – zonder verdere context – in de fresco’s vermeldde. Boven de deur schilderde Mantegna een reeks putti die een plakkaat vasthouden waarop Ludovico en Barbara worden bewierookt en waarop ook het jaartal 1474 is geschilderd. Dit moet het jaar zijn geweest dat de schilder zijn werkzaamheden afrondde. Rechts van de putti, tussen de plant- en bloemmotieven, verstopte de schalkse Mantegna ook zijn zelfportret.

Hoogtepunten in de Camera degli Sposi zijn vooral de fresco’s op de westelijke en de noordelijke muur en op het plafond. De eerste muur wordt de Muur van de Ontmoeting (Parete dell’Incontro) genoemd, de tweede de Muur van het Hof (Parete della Corte). De ontmoeting op de eerste muur is die van Ludovico met twee van zijn zoons. Ludovico zelf is links afgebeeld, met een lange dolk op zijn heup. Uiterst rechts staat zijn oudste zoon en opvolger Federico I (1441-1484). De man in het midden is Ludovico’s tweede zoon Francesco (1444-1483). Hij werd al op zeventienjarige leeftijd tot kardinaal benoemd en is als zodanig afgebeeld. Hij houdt de hand vast van zijn kleine broertje Ludovico Gonzaga, ook bekend als Ludovichino (1460-1511). De jongetjes op de voorgrond zijn de zonen van Federico I. Federico is in gesprek met twee mannen, die zijn geïdentificeerd als koning Christiaan I van Denemarken en de Duitse keizer Frederik III. Op de achtergrond ziet men de stad Rome. De weergave is niet heel realistisch, al herkent men wel de Aureliaanse muren, de piramide van Cestius, het Colosseum en de Engelenburcht.

Parete dell’Incontro.

Op de noordelijke muur, boven de open haard, schilderde Mantegna het hof van Ludovico III Gonzaga. Ludovico zit op een stoel en houdt een opengevouwen brief in zijn handen. Hij is in gesprek met een kalende man met haakneus die niet met zekerheid geïdentificeerd kan worden. In dit verband zijn de namen genoemd van Marsilio Andreasi en Raimondo Lupi, maar ook die van Ludovico’s broer Alessandro, die overigens al in 1466 overleed. Onder de stoel ligt de hond van de Gonzaga, die kennelijk Rubino heette. De zittende vrouw is Barbara van Brandenburg. Aangezien Ludovico als condottiero vaak in dienst was van steden als Milaan, Florence of Venetië, nam Barbara regelmatig het bestuur over Mantova van hem over, en ze deed dat voortreffelijk. Op het fresco is ze omringd door enkele van haar kinderen, zonen Gianfrancesco (1446-1496), Rodolfo (1452-1495) en de al genoemde Ludovichino (1460-1511), en dochters Paola (met appel; 1463-1497) en Barbara (1455-1503). Tussen de twee oudste zonen is een man geschilderd met wit haar en een zwarte baret. Hij zou Leon Battista Alberti (1404-1472) zijn, een beroemde architect die door Ludovico naar Mantova werd gehaald. Daar was hij betrokken bij de bouw van de kerken van San Sebastiano en Sant’Andrea. Een opvallende verschijning is de kleine vrouw rechts van Barbara. Zij is Lucia, de dwerg van de familie.

Parete della Corte.

Rechts van de familie Gonzaga staan verschillende jongemannen te wachten op een audiëntie met Ludovico. De identiteit van de mannen is lastig vast te stellen, maar van de blonde jongeman met de rapier wordt wel aangenomen dat hij Niccolò d’Este (1438-1476) moet voorstellen. Hij was een zoon van Leonello d’Este, markies van Ferrara (1441-1450), en Margherita Gonzaga (1418-1439), de jonggestorven zuster van Ludovico. Toen Leonello in 1450 stierf, werd hij niet door zijn zoon, maar door zijn broer Borso opgevolgd. Die werd na zijn eigen dood in 1471 weer opgevolgd door zijn halfbroer Ercole I d’Este (1471-1505). Ercole zat met Niccolò d’Este in zijn maag, zeker toen die een opstand tegen hem in Ferrara orkestreerde. Die mislukte echter, en Niccolò werd gevangen genomen en onthoofd.

Trompe-l’oeil plafond.

Ten slotte is er nog het prachtige trompe-l’oeil plafond. Wie omhoog kijkt, ziet blauwe lucht en witte wolken. Over de rand van de oculus kijken geschilderde putti naar beneden. Ook zijn een pauw, een Moor en enkele dames geschilderd. Opvallend aan het plafond zijn verder de acht medaillons met de koppen van Romeinse keizers, van Julius Caesar tot en met Otho.

Bronnen

  • Evert de Rooij, Lombardije Oost, p. 13-15;
  • Trotter reisgids Noordwest-Italië (2016), p. 426;
  • Informatieborden in de Camera degli Sposi;
  • Camera degli Sposi – Wikipedia.

Noot

[1] De nummering van de Ludovico’s is enigszins verwarrend. Dit komt omdat Ludovico I Gonzaga (1328-1360) ook wel bekendstaat als Luigi Gonzaga. Zijn kleinzoon, die van 1369 tot 1380 regeerde, is dan ofwel Ludovico I, ofwel Ludovico II, terwijl ook Luigi II voorkomt. Dit maakt de hier besproken Ludovico ofwel de derde, ofwel de tweede heerser met de naam Ludovico.

2 Comments:

  1. Pingback:Mantova: San Sebastiano – – Corvinus –

  2. Pingback:Mantova: Castello San Giorgio and Camera degli Sposi – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.