Padova: Musei Civici Eremitani

God de Vader – Giotto.

Ik beschouw mezelf graag als een soort museumtijger. Ik kan urenlang door de grootste musea ter wereld struinen en geconcentreerd de collecties verkennen. Padova’s Musei Civici Eremitani waren echter net iets te veel van het goede. Ze zijn absoluut niet saai, maar gewoon te groot om in één dag te kunnen ‘doen’. Dat lukt zeker niet als men ook nog een bezoek wil brengen aan de naastgelegen Cappella degli Scrovegni en de kerk van de Eremitani. De Musei Civici Eremitani maken gebruik van de grote hallen en kruisgangen van het voormalige Augustijnenklooster van de Eremitani of ‘kluizenaars’. De musea hebben een geweldige schilderijengalerij of pinacoteca, een archeologische afdeling die gewijd is aan het Oude Egypte, Griekenland en Rome, een grote verzameling munten en een multimediaruimte in de kelder. In de multimediaruimte kunnen bezoekers naar een korte film over Giotto (ca. 1266-1337) en de Cappella degli Scrovegni kijken. Deze film is stukken beter dan de film in de wachtruimte van de kapel zelf.

Omdat we weinig tijd hadden, besloten we de archeologische afdeling en de munten over te slaan en direct naar de schilderijengalerij op de eerste verdieping te gaan. We hadden zeker twee uur nodig om alle kunst te bekijken, en dan ben ik er nog niet eens zeker van dat we ook echt alles gezien hebben. Vooral de voorwerpen die ooit onderdeel waren van de Cappella degli Scrovegni zijn erg interessant. Zo staat in de galerij een beeld van Enrico Scrovegni (gestorven 1336), de man die de kapel liet bouwen. Ooit stond het in de sacristie van de kapel. Het beeld is zo’n 180 centimeter hoog. Enrico staat rechtop, de handen gevouwen. Het is duidelijk dat het beeld ooit beschilderd is geweest.

Crucifix – Giotto.

In dit gedeelte van de galerij vinden we ook Giotto’s beschadigde, maar nog steeds prachtige schildering van God de Vader op twee houten panelen die aan elkaar genageld zijn (zie de afbeelding hierboven). Ook dit paneel bevond zich ooit in de Cappella degli Scrovegni, waar het onderdeel was van de triomfboog. Omdat ik het paneel ook in de kapel zelf had gezien, nam ik aan dat het exemplaar dáár een kopie was. Het staat in elk geval vast dat het origineel zich in de Musei Civici Eremitani bevindt. We zien God gezeten op zijn troon met een scepter in zijn linkerhand. Hij draagt een schitterend wit gewaad met een gouden zoom.

De schilderijengalerij heeft tevens een crucifix uit de Cappella degli Scrovegni en ook dit werd gemaakt door Giotto. Het crucifix is 224 centimeter hoog en was misschien onderdeel van een doksaal dat nu niet meer in de kapel staat. Hoewel het aan twee kanten beschilderd is, is de achterzijde zo beschadigd dat we daar alleen nog maar een Lam Gods in het midden kunnen onderscheiden. De afbeeldingen op de voorkant verkeren echter in uitstekende staat. We zien een lange, vermagerde Christus in het midden. Bloed spuit uit zijn zij. Bij zijn rechterhand is de Maagd Maria afgebeeld, die al handenwringend haar smart toont. Aan de andere kant zien we Johannes de Evangelist, die er al even getormenteerd uitziet. En helemaal bovenaan is dan nog God de Vader afgebeeld, uitermate kalm. Het hele object vertoont grote gelijkenissen met het crucifix dat Giotto voor de Ognissanti-kerk in Florence schilderde. Het Florentijnse crucifix werd lange tijd toegeschreven aan een navolger, maar na een uitgebreide schoonmaakbeurt staat het auteurschap van Giotto niet meer ter discussie.

De Musei Civici Eremitani bezitten ook een unieke verzameling paneelschilderingen van Guariento di Arpo (gestorven in 1369 of 1370). Guariento wordt vaak gezien als de hofschilder van de familie Da Carrara, een adellijke familie die over Padova heerste totdat de stad in 1405 werd geannexeerd door Venetië. In de jaren 1350 maakte Guariento een serie schilderingen voor de privékapel van de Carraresi in de westelijke vleugel van de Reggia Carrarese, het paleis van de familie Da Carrara. Een gedeelte van de panelen kwam terecht in andere musea of in privécollecties, maar de meeste werden uiteindelijk door de Musei Civici Eremitani verworven. De panelen met de Madonna en het Kind en die met de evangelisten (zie hieronder) waren vermoedelijk onderdeel van het plafond van de kapel. Op verschillende andere panelen zijn groepen engelen afgebeeld (zie de afbeelding hieronder). Waarschijnlijk vormden de panelen samen een soort fries die de fresco’s op de muren van de kapel verbond met het plafond.

Madonna met Kind – Guariento.

Mattheus – Guariento.

Engelen – Guariento.

Maurits van Nassau.

Hoewel ik tot dusverre alleen middeleeuwse kunst heb besproken, is er nog veel meer te zien in de schilderijengalerij. Giovanni Bellini’s Portret van een Jonge Senator is de moeite waard en dat geldt ook voor verschillende werken van Tintoretto en Veronese. In de galerij hangt een interessant schilderij van Sint Patrick van de hand van Giovanni Battista Tiepolo (1696-1770) en er staan beelden van Antonio Canova (1757-1822). Ik was verder als Nederlander aangenaam verrast door de aanwezigheid van een schilderij van de zeventiende-eeuwse stadhouder Maurits van Nassau (1567-1625). In zijn eigen tijd was Maurits een beroemd generaal die hogelijk geprezen werd vanwege zijn militaire vernieuwingen (hoewel veel daarvan eigenlijk moeten worden toegeschreven aan zijn neef Willem Lodewijk). Dit verklaart vermoedelijk ook de aanwezigheid van een schilderij van een Nederlandse prins in een Italiaans museum. Het schilderij werd gemaakt door een onbekende kunstenaar.

Al met al hebben we ons uitstekend vermaakt in de Musei Civici Eremitani, ook al hebben we delen van de musea overgeslagen. We komen zeker nog eens terug om de rest te bekijken!

Deze bijdrage is hoofdzakelijk gebaseerd op twee publicaties: Francesca Flores d’Arcais, ‘Giotto’, en Davide Banzato, ‘Giotto en de 14de-eeuwse schilderkunst in Padua’. Aanvullende informatie kwam uit mijn Trotter reisgids voor Noordoost-Italië.

Update 4 september 2022: tekst en afbeeldingen zijn bijgewerkt.