Assisi: Santa Maria sopra Minerva

De Santa Maria sopra Minerva.

Het aangename stadje Assisi, met een bevolking van iets meer dan 28.000 zielen, ligt op de westelijke helling van de Monte Subasio. Het stadje heeft Umbrische en Etruskische wortels en stond in de Romeinse tijd bekend als Asisium. In het jaar 89 BCE kreeg Asisium de status van een municipium en werden de inwoners ervan Romeinse burgers. De meest zichtbare en tastbare overblijfselen uit de Romeinse tijd vinden we op de huidige Piazza del Comune, de plek waar in de Oudheid het forum van de stad lag. Hier kunnen we, naast de imposante middeleeuwse Torre del Popolo, de kerk van Santa Maria sopra Minerva bewonderen. Het is direct duidelijk dat dit gebouw niet altijd een christelijke kerk is geweest. De pronaos of portiek van een heidense tempel uit de Oudheid staat nog fier overeind.

De tempel dateert van de eerste eeuw BCE, mogelijk van het jaar 30 BCE. Ze werd gebouwd in opdracht van en gefinancierd door de quattuorviri – lokale magistraten – Gnaeus Caesius en Titus Caesius Priscus. Er is nauwelijks enig bewijs dat de tempel, zoals de naam van de huidige kerk suggereert, was gewijd aan de Romeinse godin van de wijsheid Minerva. Het is veel waarschijnlijker dat het gebouw was gewijd aan Hercules. Er is namelijk een wijdingssteen met de naam van deze halfgod erop gevonden. In zekere zin kan de huidige kerk vergeleken worden met haar naamgenoot in Rome, die gedeeltelijk over een tempel gewijd aan Isis en Serapis (en dus niet Minerva) heen werd gebouwd. De heidense tempel in Assisi was zeker geen groot gebouw, maar de zes hoge Korinthische zuilen van de pronaos zijn niettemin indrukwekkend.

De Piazza del Comune met de Torre del Popolo.

Eerbetoon van een Eenvoudige Man – Giotto (bron: Wikimedia Commons).

Na de val van het Romeinse Rijk in het Westen werd de tempel eerst omgevormd tot een kerk gewijd aan San Donato. Deze kerk werd later tijdens de Middeleeuwen geseculariseerd en omgebouwd tot woonruimte en winkels. Nog weer later, in de dertiende eeuw, werd het gebouw gebruikt als stadhuis en zetel van de commune. Een gedeelte van het gebouw was in gebruik als gevangenis. Dat blijkt ook uit een fresco van Giotto in de kerk van San Francesco elders in Assisi. Dit fresco laat duidelijk zien dat er tralies voor de ramen van de voormalige tempel en kerk zitten. De stevige Torre del Popolo naast de huidige kerk werd voltooid in 1305. Op het eerdergenoemde fresco van Giotto is te zien dat de toren nog maar gedeeltelijk afgebouwd is, dus het fresco werd zeker vóór 1305 geschilderd.[1]

De voormalige tempel van Hercules werd in de zestiende eeuw opnieuw een kerk en kreeg toen als nieuwe naam de Santa Maria sopra Minerva. De oorspronkelijke cella of binnenkamer van de tempel werd tijdens deze operatie geheel afgebroken. In de zeventiende eeuw kreeg de kerk een rijkelijk versierd Barokinterieur, dat scherp contrasteert met de buitenkant van de kerk.

Interieur van de kerk.

Net ten westen van de Piazza del Comune is een klein archeologisch museum gevestigd dat tevens toegang geeft tot de overblijfselen van het Romeinse forum uit de Oudheid. Deze overblijfselen liggen tegenwoordig ver onder straatniveau. Een van de interessantste voorwerpen die hier tentoongesteld worden is een schaalmodel van de oude tempel uit het Museo della Civiltà Romana in Rome. Uit het model blijkt duidelijk dat de tempel op een verhoogd podium werd gebouwd. Het forum zelf lag lager en had twee ingangen naar een trap die naar boven naar de tempel liep. Op het forum zien we ook een klein heiligdom gewijd aan Castor en Pollux. Tussen de zuilen moeten beelden van de tweelingbroers en hun paarden hebben gestaan. Achter het heiligdom – een zogenaamde tetrastyle – zien we banken die werden gebruikt door rechters.

Het lijkt erop dat een van de bestaansredenen van het museum is te bewijzen dat de Romeinse dichter Propertius uit Assisi kwam (en niet uit Spoleto of Bevagna). Er worden namelijk verschillende grafstenen tentoongesteld met daarop de naam PROPERTIO gebeiteld. De restanten van het zogenaamde Casa di Properzio vindt men onder de kerk van Santa Maria Maggiore elders in Assisi.

De tempel in de Romeinse tijd (Romeins Forum en Archeologisch Museum/Museo della Civiltà Romana).

Voor deze bijdrage heb ik gebruik gemaakt van mijn reisgidsen van Dorling Kindersley en de ANWB en van het Italiaanse Wikipedia.

Noot

[1] Francesca Flores d’Arcais, Giotto, p. 32.