Prato: Castello dell’Imperatore

Castello dell’Imperatore.

Op de plek van het huidige Castello dell’Imperatore stond oorspronkelijk een burcht van de familie Alberti. De nederzetting rondom deze Castrum Prati werd in de elfde eeuw verenigd met het dorp Borgo al Cornio en zo ontstond de stad Prato. De Alberti werden er de graven van, na een investituur door de keizer van het Heilige Roomse Rijk. In 1107 werden ze echter vernietigend verslagen door een trouwe bondgenoot van de Paus, namelijk Mathilde van Canossa. Tot aan haar dood in 1115 diende deze machtige vrouw als markgravin van Toscane. Mathilde belegerde Prato, nam de stad in en maakte de burcht met de grond gelijk. Eind twaalfde eeuw, zo rond 1185, werd een nieuwe burcht gebouwd, waarvan twee torens in het huidige kasteel geïncorporeerd zijn. Het betreft de torens zonder kantelen. De rest van het kasteel werd rond 1237 gebouwd in opdracht van de Imperatore naar wie het kasteel is vernoemd: Frederik II van Hohenstaufen, koning van Sicilië, koning van Duitsland en Italië, keizer van het Heilige Roomse Rijk en zelfs koning van Jeruzalem.

Stupor mundi

Frederik werd op 26 december 1194 geboren in het stadje Jesi in de Marche.[1] Zijn vader was keizer Hendrik VI, zijn moeder Constance van Sicilië, een postuum geboren dochter van de al in 1154 gestorven koning Rogier II. Frederik kan zijn ouders nauwelijks gekend hebben, want Hendrik stierf in 1197 en Constance een jaar later, waarna de kersverse Paus Innocentius III (1198-1216) zich over de weesjongen ontfermde en diens voogd werd. Cencio Savelli – de latere Paus Honorius III (1216-1227) – werd als leraar van het kind aangesteld. Dit kind was als vierjarige dus al koning van Sicilië, een voormalige grootmacht die bezittingen in Noord-Afrika had gehad en het Oost-Romeinse Rijk aan het wankelen had gebracht. Voorlopig was Frederik echter nog geen keizer van het Heilige Roomse Rijk, want die positie ging eerst naar Filips van Zwaben (de broer van Hendrik VI) en vervolgens naar Otto van Brunswijk. Frederik nam het echter met succes tegen de laatstgenoemde op. Nadat Otto – die de geschiedenis in is gegaan als Otto IV – bij Bouvines een zware nederlaag tegen de Fransen had geleden, werd Frederik Rooms koning. Na zijn kroning in 1220 door zijn voormalige leraar Paus Honorius III gold hij ook als keizer.

Castello dell’Imperatore en kerk van Santa Maria delle Carceri.

Frederik was zonder enige twijfel een van de grootste vorsten van de dertiende eeuw en zijn bijnaam stupor mundi – Latijn voor “verwondering der wereld” – geeft daar blijk van. Hij was als groot intellectueel zeer geïnteresseerd in wetenschap en sprak meerdere talen vloeiend, waaronder ook het Arabisch. Dat hij deze taal beheerste, was niet zo vreemd. Frederik was immers al jaren koning van het Normandische Sicilië. Sicilië kende in die tijd een substantiële Arabisch-islamitische minderheid. In de negende eeuw was er namelijk een emiraat op Sicilië gevestigd, dat pas in 1091 geheel door Normandische troepen werd veroverd. Die verovering betekende zeker niet het einde van de islam op Sicilië en in de tijd van Frederik II, ruim een eeuw later, woonden er nog grote groepen moslims op het eiland. Frederik was uiteraard katholiek, maar toonde grote belangstelling voor de islam en grote bewondering voor het werk van islamitische geleerden. In een tijd van religieus fanatisme en kruistochten bezorgde dat hem een slechte reputatie, zeker bij de opvolgers van Paus Honorius III, te weten Gregorius IX (1227-1241) en Innocentius IV (1243-1254). Met deze heren lag Frederik voortdurend overhoop.

Paus Honorius III, mozaïek in de San Paolo fuori le Mura in Rome.

Frederik had al in 1217 aan Honorius beloofd om op kruistocht te gaan. De heilige stad Jeruzalem was in 1099 door de kruisvaarders van de Eerste Kruistocht veroverd, maar sinds 1187 weer in islamitische handen. Frederik trof voorbereidingen om de stad te heroveren, maar talmde wel erg lang met de uitvoering. Toen hij in 1227 alsnog op kruistocht ging, was Honorius al overleden. Bovendien werd Frederik zelf ernstig ziek. Honorius’ opvolger Gregorius IX had daar weinig begrip voor en ging over tot excommunicatie, een handeling die hij het volgende jaar zou herhalen toen Frederik richting Jeruzalem trok. Desalniettemin zette Frederik zijn kruistocht voort en hij wist als geëxcommuniceerde zondaar een vredesverdrag voor tien jaar met sultan Al-Kamil van Cairo te sluiten. Op grond van dit verdrag kwam Jeruzalem zonder dat er ook maar een druppel bloed gevloeid was weer in handen van de christenen, samen met de plaatsen Nazareth en Bethlehem. Frederik werd tot koning van Jeruzalem gekroond en de stad zou tot 1244 in christelijke handen blijven.

Het kasteel

Hoewel hij als geëxcommuniceerde de heiligste stad van het christendom had betreden, maakte Paus Gregorius de excommunicatie van Frederik ongedaan, om hem in 1239 opnieuw met een banvloek te treffen. Twee jaar daarvoor was Frederik Italië binnengevallen, waar hij tot aan zijn dood oorlog zou voeren tegen Gregorius, diens opvolger Innocentius IV[2] en de pausgezinde partij in Italië, de Welfen. Als onderdeel van deze oorlogen liet Frederik in Prato het Castello dell’Imperatore bouwen. De architect was Riccardo da Lentini. Als praepositus aedificiorum bouwde deze architect nog verschillende andere kastelen, waarvan er vele op Sicilië staan. Dat we met een keizerlijk of Ghibellijns kasteel te maken hebben, blijkt alleen al uit de kantelen op de torens: die hebben de vorm van een zwaluwstaart. De kantelen van kastelen van de Welfen waren rechthoekig (zie Sirmione: Rocca Scaligera). Het Castello dell’Imperatore is nagenoeg vierkant en heeft in totaal acht torens, inclusief de twee van zijn voorganger (die zonder kantelen; zie hierboven). Voor de bouw van het kasteel is gebruikgemaakt van pietra alberese uit de omgeving van Prato. Her en der zien we ook wat van het groene marmer waar deze stad om bekend staat.

Binnenplaats van het Castello dell’Imperatore.

Hoe fraai en indrukwekkend het kasteel er van buiten ook uit moge zien, in feite is het Castello dell’Imperatore niet meer dan een lege huls, want binnen de muren staat er helemaal niets. De onvermijdelijke conclusie is dus dat het kasteel na voltooiing van de buitenmuren nooit is afgebouwd. Ooit moeten er houten gebouwen hebben gestaan, maar die zijn al lang geleden verdwenen. Plannen voor een stenen donjon of mastio en andere vertrekken zijn ongetwijfeld gemaakt, maar als gevolg van de dood van de keizer in 1250 nooit uitgevoerd. In de laatste vijf jaar van Frederiks leven was er weer het nodige gebeurd. In 1245 had Paus Innocentius IV hem laten afzetten door het Concilie van Lyon. Frederik had in Duitsland, waar zijn zoon Koenraad Rooms koning was, nog veel aanhang, maar zijn tegenstanders – die dus vooral aanhangers van de Paus waren – kozen een tegenkoning in de persoon van Hendrik Raspe. Toen die al spoedig overleed, was het de beurt aan graaf Willem II van Holland. Met onder meer de steun van de machtige aartsbisschop van Keulen werd hij in 1247 tot de nieuwe tegenkoning gekozen. Willem werd in niet geringe mate geholpen door de dood van Frederik in 1250. Koenraad volgde zijn vader in 1254 naar het graf en na de executie van Frederiks kleinzoon Konradijn in 1268 was het uit met de macht van de Hohenstaufen.

Na de dood van Frederik werd het onvoltooide kasteel voor verschillende doeleinden gebruikt. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw werd het grondig gerestaureerd. Thans vinden er vooral culturele evenementen plaats. Toen wij Prato in augustus 2020 bezochten, werd het gebruikt als openluchtbioscoop. Een bezoek aan het Castello dell’Imperatore is gratis en bijzonder aan te raden. Vanaf de muren heeft men een mooi uitzicht, bijvoorbeeld op de kerken van San Francesco en Santa Maria delle Carceri.

Bronnen: Città di Prato, het Italiaanse Wikipedia, bijdrage over graaf Willem II van Holland.

Noten

[1] De bewering dat Frederik in Assisi geboren werd, heeft nauwelijks aanhangers meer. Mogelijk werd hij wel in dit beroemde stadje in Umbrië gedoopt (zie Assisi: Rocca Maggiore).

[2] Strikt genomen was Paus Celestinus IV de opvolger van Gregorius, maar die regeerde slechts 17 dagen, van 25 oktober tot 10 november 1241.