Casale Monferrato: San Domenico

Wie de kerk van San Domenico in Casale Monferrato wil bezoeken, moet dat bezoek goed plannen. De immense en indrukwekkende kerk is namelijk zelden open voor het publiek. Zondagochtend tussen 9:30 en 11:30 uur zouden de deuren echter geopend moeten zijn, en dat bleek toen wij aankwamen gelukkig ook het geval te zijn. In de kerk waren mensen bezig met het voorbereiden van een muziekuitvoering. Tevens was duidelijk dat men op bezoekers had gerekend, want we werden benaderd door een vriendelijke dame die ons het een en ander vertelde over de San Domenico en de kunst die er te bewonderen valt. Bezoekers vinden in de kerk verder diverse bordjes (eigenlijk vellen papier) met informatie.

Geschiedenis

In 1472 begon markies Guglielmo (Willem) VIII Paleologo met de bouw van een grote kerk voor de Dominicanen in Casale Monferrato. Omdat Guglielmo geen mannelijke erfopvolger had, werd hij bij zijn dood in 1483 opgevolgd door zijn jongere broer Bonifacio (Bonifatius) III Paleologo. Die overleed in 1494 en werd opgevolgd door zijn nog jonge zoon Guglielmo (Willem) IX Paleologo, die tot 1518 zou regeren. De bouw van de San Domenico werd tijdens de regering van deze negende Guglielmo afgerond. In 1506 was het gebouw klaar en in 1513 werd het gewijd. Het eindproduct had zowel Gotische als Renaissancistische kenmerken. Men zie bijvoorbeeld de opmerkelijke gevel van het gebouw, met Gotische spitsbogen en pinakels en een grijs portaal van zandsteen in Renaissancestijl. Bij de bouw van de kerk zou de Milanese architect Bartolomeo Suardi, beter bekend als Bramantino (ca. 1465-1530) betrokken zijn geweest. In 1472 was hij echter nog een kind, dus hij zal zich pas in een latere fase bij het project hebben gevoegd.

Naast de kerk werden twee kloostergangen gebouwd, waarvan alleen de eerste – het Chiostro dei morti – bezocht kan worden. De tweede kloostergang werd in 1822 verkocht aan particulieren. De kerk heeft verder een klokkentoren die 40-45 meter hoog is.[1] Het gebouw was oorspronkelijk vierbeukig, maar in 1675 hebben de Dominicanen de vierde beuk weggewerkt achter de kapellen aan de rechterzijde om de kerk symmetrisch te maken. Barokelementen werden in de achttiende eeuw toegevoegd door de lokale architect Francesco Ottavio Magnocavalli (1707-1789). Hij richtte zich met name op het achterste gedeelte van de kerk, inclusief het koor (1748-1753). Het marmeren hoogaltaar van de kerk dateert van 1770 en werd gebouwd in Brescia. Begin negentiende eeuw werd de San Domenico een parochiekerk.

Portaal en lunette

Het al genoemde zandstenen portaal dateert van 1505. Bijzonder is de lunette waarin een beeldengroep is geplaatst. In het midden zien we de Madonna met het Kind. Zij wordt geflankeerd door twee Dominicanen, onder wie ongetwijfeld Sint Dominicus zelf, de stichter van de Orde van de Predikheren. Verder bestaat de beeldengroep uit vier knielende personen. De volwassen mannen moeten de broers Guglielmo VIII en Bonifacio III Paleologo zijn. Het jongetje is dan Guglielmo IX Paleologo, de vrouw diens moeder Marija Branković, een Servische prinses die met Bonifacio III gehuwd was. Tijdens de ziekte en na de dood van haar man trad ze op als regent voor haar minderjarige zoon, tot aan haar eigen dood in 1495.

Het markizaat van Monferrato werd in de tiende eeuw ingesteld. Het werd meer dan drie eeuwen lang geregeerd door de dynastie van de Aleramiden, die zeer nauw betrokken waren bij diverse kruistochten.[2] In 1305 overleed markies Giovanni (Johannes) I Monferrato. Hij had geen kinderen en dus ook geen erfgenaam. Zijn zuster Yolande was echter getrouwd met de Oost-Romeinse keizer Andronikos II Palaiologos, die regeerde van 1282 tot 1328. Voor dit huwelijk had Yolande zich tot het orthodoxe christendom bekeerd en de naam Irene aangenomen. Uit het huwelijk werden verschillende kinderen geboren, maar omdat het al het tweede huwelijk van Andronikos was en diens eerste huwelijk reeds twee zonen had opgeleverd, waren de kinderen van Irene kansloos voor de Byzantijnse troon. Het overnemen van het markizaat van Monferrato was echter wel mogelijk en zo werd haar derde zoon in 1306 markies Teodoro (Theodoor) I Paleologo. We mogen aannemen dat hij het katholieke geloof aannam, hetzelfde geloof als zijn Italiaanse vrouw Argentina Spinola uit Genua. In 1533 eindigde de macht van de Paleologen in Monferrato (zie hieronder).

Interieur

Wie de kerk binnenstapt, ziet direct de hemelsblauwe kruisgewelven en de grote kroonluchters. De San Domenico heeft erg veel interessante schilderijen en grafmonumenten. Er is zoveel te zien dat ik me moet beperken tot enkele hoogtepunten. Aan de linkerzijde vinden we aan het begin een fresco van de lokale schilder Giovanni Martino Spanzotti (ca. 1455-voor 1528). Het stelt de Madonna met het Kind voor samen met Sint Dominicus en Johannes de Doper. Op de grond voor Dominicus ligt een rode kardinaalshoed, kennelijk een teken dat hij deze heeft geweigerd. Het fresco wordt gedateerd op 1512. Spanzotti geniet niet veel bekendheid, maar hij was de leermeester van Giovanni Antonio Bazzi (1477-1549), Il Sodoma (zie Rome: Villa Farnesina).

Aan de binnengevel vinden we de restanten van een ander fresco. Dit werd gemaakt door Giovan Francesco Caroto (ca. 1480-1555), onder meer bekend van zijn schilderij van een jongen met kindertekening, thans in het Castelvecchio in Verona. Het fresco in Casale toont ons een Madonna met Kind en verschillende Dominicaanse heiligen, maar deze zijn zo beschadigd dat ze niet meer te identificeren zijn. Onder de Madonna met het Kind schilderde Caroto een Laatste Avondmaal, waarvan alleen dertien verweerde hoofden zijn overgebleven. Het fresco hoort waarschijnlijk niet in de kerk thuis: het is losgemaakt en vervolgens aan de wand bevestigd. Ooit sierde het wellicht – gelet op het Laatste Avondmaal – de refter van het Dominicaanse klooster.

–

Het fresco van Caroto hangt boven het grafmonument voor Benvenuto San Giorgio, gestorven in 1527. Deze edelman en Hospitaalridder was onder meer voorzitter van de Senaat van Casale Monferrato. Het grafmonument werd gemaakt door de beeldhouwer Matteo Sanmicheli (ook wel Sammicheli; 1480-?). De beeldhouwer was een neef van de veel bekendere architect Michele Sanmicheli (1484-1559) uit Verona. De straat die langs de linkerzijde van de San Domenico loopt, is naar Matteo Sanmicheli genoemd. Aan het mooie grafmonument vallen vooral de liggende gestalte van de overledene en het beeld van Johannes de Doper met het Lam Gods op.

Interessant is verder het neoclassicistische grafmonument uit 1841 voor Luigia Incisa di Santo Stefano (1786-1838; afbeelding hierboven). Zij was de zuster van Carlo Vidua (1785-1830), een wereldreiziger uit Casale Monferrato aan wie in het gemeentemuseum van de stad veel aandacht wordt besteed. Het grafmonument is een werk van Abbondio Sangiorgio uit Milaan (1798-1879). Deze beeldhouwer was tevens verantwoordelijk voor het ruiterstandbeeld van koning Karel Albert van Piëmont-Sardinië dat op het centrale plein van Casale Monferrato, de Piazza Mazzini, is opgericht.

Karel Albert wordt ook genoemd op het monument naast dat voor Luigia. Dit monument gedenkt de markiezen van Monferrato uit de dynastie van de Paleologen (afbeelding hierboven). In 1835 werden de overblijfselen van een aantal van hen vanuit de afgebroken kerk van San Francesco naar de San Domenico overgebracht. De laatste markies van de Paleologen was Giovanni Giorgio (Johan George) Paleologo, de broer van Guglielmo IX. Hij was aanvankelijk bisschop van Casale Monferrato en werd naar voren geschoven in een poging een opvolgingscrisis te bezweren. Bij zijn dood in 1533 werd hij opgevolgd door zijn nichtje Margherita Paleologa, maar in de praktijk maakten de Spanjaarden tot 1536 de dienst uit in de stad. Keizer Karel V wees het markizaat in dat jaar toe aan Margherita’s echtgenoot, Federico II Gonzaga, de hertog van Mantova (zie Mantova: Palazzo Te). De tekst op het monument is van Carlo Boucheron (1773-1838).

De San Domenico bezit enkele werken van de lokale schilder Pier Francesco Guala (1698-1757). De twee enorme doeken in het koor zijn van hem en dat geldt ook voor het grote schilderij boven de monumenten voor Luigia Incisa di Santo Stefano en de Paleologen. Het laatste werk stelt de Nederlaag van de Albigenzen voor, een ketterse stroming die met grof geweld bestreden werd tijdens een Kruistocht in 1209-1229. Op de tegenoverliggende muur vinden we de Slag bij Lepanto van Giovanni Crosio (ca. 1583-1654). Een laatste werk van Guala hangt aan het begin van de kerk. Het stelt Maria voor met Jezus, Joachim en Anna. Daaronder zien we de heiligen Johannes Nepomucenus en Antonius van Padova.

Tot slot nog drie zaken. Het houten crucifix boven het hoogaltaar met een Christus Patiens (lijdende Christus) dateert vermoedelijk van de vijftiende eeuw. De Cappella della Madonna del Rosario links van het koor is recent gerestaureerd en ziet er weer bijzonder fris uit. Wie de San Domenico weer verlaat, ziet aan de Piazza San Domenico nog een tweede kerkgebouw staan, de voormalige kerk van de Misericordia. Delen van de kerk zijn inmiddels begroeid met vegetatie. We hebben de kerk niet open aangetroffen.

Bronnen

• Casale Monferrato (AL) | Chiesa di San Domenico (chiesacattolica.it)
• Chiesa di San Domenico (Casale Monferrato) – Wikipedia;
• Città di Casale Monferrato – Chiesa di San Domenico (casale-monferrato.al.it);
• Informatiebordjes in de kerk;
• Trotter Reisgids Noordwest-Italië, p. 209.

Noten

[1] Opmerkelijk is dat verschillende bronnen verschillende hoogtes noemen.

[2] Guglielmo (Willem) V participeerde in de Tweede Kruistocht, diens zoon Corrado (Koenraad) in de Derde. Corrado’s broer Bonifacio (Bonifatius) was een van de leiders van de Vierde Kruistocht, die leidde tot de inname van het christelijke Constantinopel.