Verona: Het Castelvecchio

Het beroemde Castelvecchio (‘oude kasteel’) van Verona staat aan een bocht van de rivier de Adige. Het is met de andere oever van de rivier verbonden via een al even beroemde brug, de Ponte di Castelvecchio of Ponte Scaligero. Zowel het kasteel als de brug werden gebouwd door Cangrande II della Scala, heerser over de stad tussen 1351 en 1359. Tegenwoordig is het kasteel een belangrijk kunstmuseum, dat ik in de zomer van 2021 bezocht. Dat was midden in de coronapandemie en de coronamaatregelen werden bijzonder serieus genomen. Naast het verplichte mondkapje moesten bezoekers ook een COVID Green Pass kunnen tonen. Een dame van wie het testbewijs verlopen was, werd resoluut de toegang geweigerd. Helaas was het vanwege de coronamaatregelen niet mogelijk om een wandeling over de kasteelmuren te maken, maar gelukkig was er ondanks deze beperking meer dan genoeg te zien.

Geschiedenis

Cangrande II della Scala was de zoon van Mastino II della Scala (1329-1351). Hij had een oudere halfbroer genaamd Fregnano die door Mastino bij een onbekende dame was verwekt. Fregnano was weliswaar een buitenechtelijk kind, maar vanwege zijn leeftijd vond hij dat hij aanspraak kon maken op de heerschappij over de stad. Een door hem in 1354 gepleegde staatsgreep mislukte echter. De coup kostte Fregnano het leven en maakte Cangrande compleet paranoïde. Cangrande – voortaan ook wel Can rabbioso, ‘boze hond’, genoemd – besloot een nieuw kasteel te bouwen op een strategische plek aan de rand van de stad. De locatie stelde hem niet alleen in staat vijanden van buiten het hoofd te bieden, maar ook – veel belangrijker – om bij opstanden in de stad zelf een veilig heenkomen te hebben. De brug over de Adige, die toentertijd alleen toegankelijk was voor de kasteelbewoners, bood voorts mogelijkheden om naar het noorden te vluchten, naar het Heilige Roomse Rijk. De Scaligeri waren namelijk Ghibellijnen, trouwe aanhangers van de Duitse keizer. Dat zie je ook terug aan de kantelen van het kasteel en de brug: die hebben de vorm van een zwaluwstaart (zie Sirmione: Rocca Scaligera).

Het Castelvecchio en de Ponte Scaligero zijn tussen 1354 en 1356 gebouwd. Antonio en Bartolomeo II della Scala voegden in 1376 nog een grote donjon aan het kasteel toe. Oorspronkelijk werd van het kasteel van San Martino in Aquaro gesproken, naar een aan Sint Maarten gewijd kerkje dat op het terrein van het bouwwerk stond (begin negentiende eeuw afgebroken). In 1387 werd Verona echter ingenomen door Gian Galeazzo Visconti, heer van Milaan. De Visconti’s bouwden een nieuw kasteel op de Colle San Pietro, waardoor het kasteel van San Martino het ‘oude kasteel’ werd.[1] Verona werd in 1405 geannexeerd door Venetië en viel vanaf het einde van de achttiende eeuw eerst onder Franse en vervolgens onder Oostenrijkse heerschappij. Het kasteel heeft al die tijd verschillende functies gehad: dienstwoning, opslagplaats, arsenaal en kazerne. Sinds de jaren 1920 is in het complex een museum gevestigd.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte het kasteel zwaar beschadigd als gevolg van Geallieerde bombardementen. Terugtrekkende Duitse troepen bliezen bovendien in 1945 de brug over de Adige op. Gelukkig kon er vrijwel direct na het einde van de oorlog worden begonnen met de restauratiewerkzaamheden. De beschadigde vleugel van het Castelvecchio werd hersteld en de vernielde brug werd vervangen door een getrouwe kopie, waarin ook originele onderdelen zijn verwerkt. In 1951 was de brug klaar. Vervolgens werd in de jaren vijftig en zestig het museum van het Castelvecchio gerenoveerd door de architect Carlo Scarpa (1906-1978). Op 19 november 2015 werd het museum helaas het slachtoffer van een brutale kunstroof. Zeventien kunstwerken werden gestolen, maar gelukkig later teruggevonden in Odessa, Oekraïne. De werken zijn thans weer in Verona te bewonderen.

Collectie van het museum

De collectie van het museum bestaat uit beeldhouwwerk, schilderijen, tekeningen en wapens. In deze bijdrage richt ik me vooral op de eerste twee categorieën. Veel werk is afkomstig uit kerken in en om Verona, waarvan een aantal inmiddels is afgebroken. Een fraaie Romaanse sarcofaag uit 1179 is bijvoorbeeld afkomstig uit de kerk van San Silvestro in Nogara, ten zuiden van Verona. Op de sarcofaag zijn de heiligen Sergius en Bacchus te zien die ergens begin vierde eeuw de marteldood zouden zijn gestorven. Ook fraai zijn een reliëf met Christus tussen Petrus en Paulus en een nog deels beschilderde Catharina van Alexandrië met haar bekende attribuut, het rad. Het beeld van Catharina werd in de eerste helft van de veertiende eeuw gemaakt door de Maestro di Sant’Anastasia. Deze onbekende beeldhouwer maakte ook een prachtige beeldengroep van de gekruisigde Christus tussen de Maagd Maria en Johannes de Evangelist. De beeldengroep heeft als bijnaam l’urlo di pietra, de ‘schreeuw van steen’. Men begrijpt direct waarom.

Het museum bezit ook twee originele ruiterstandbeelden van de graftomben van de Scaligeri die elders in Verona bij de kerk van Santa Maria Antica staan. Het ruiterstandbeeld van Cangrande I della Scala (1311-1329), die eigenlijk Francesco heette, wordt toegeschreven aan de veertiende-eeuwse beeldhouwer Giovanni di Rigino. Cangrande heeft zijn helm met hondenkop op de rug hangen, zodat we zijn gezicht goed kunnen zien. Zijn opmerkelijke glimlach valt direct op. Elders in het kasteel staat het ruiterstandbeeld van Mastino II della Scala. Helaas heb ik het niet gezien tijdens mijn bezoek aan het Castelvecchio: het betreffende deel van het museum was niet toegankelijk voor het publiek.

De mooie schilderijencollectie begint met werken uit de veertiende eeuw. Naast een fresco met een gevecht tussen ridders zien wel bijvoorbeeld veelluiken uit de school van Altichiero (ca. 1330-1390) en van Turone di Maxio, een navolger van Giotto die uit Lombardije afkomstig was. Zijn werk is ook elders in Verona te zien (zie Verona: San Fermo). De ‘Madonna van de Kwartel’ van Pisanello (ca. 1395-1455) uit ca. 1420 is een van de werken die bij de kunstroof in 2015 werden meegenomen. Opvallend aan het werk is de grote kwartel aan de voeten van de Madonna. Ook in de rozenstruik zitten vogels, waarschijnlijk duiven. Het gedetailleerd schilderen van bloemen, planten en dieren was een handelsmerk van Pisanello.

Het museum bezit verder werken van enkele schilders uit dezelfde familie. Jacopo Bellini (vóór 1400-ca. 1470) was de vader van Giovanni Bellini (ca. 1430-1516), terwijl Giovanni (ca. 1379-1451) en Antonio Badile (ca. 1518-1560) eveneens tot dezelfde schildersfamilie behoorden. Van Jacopo Bellini heeft het museum een Sint Hieronymus in de woestijn, van zijn zoon Giovanni twee Madonna’s met Kind. Het veelluik van Giovanni Badile – de Polittico dell’Aquila – is qua stijl nog duidelijk middeleeuws. Bloedverwant Antonio Badile schilderde decennia later een drieluik met Sint Cecilia tussen haar echtgenoot Valerianus en diens broer Tiburtius.

Het meest intrigerende werk in de collectie schilderijen is toch wel het jongetje met de kindertekening van Giovan Francesco Caroto (ca. 1480-1555). Dit schilderij uit 1523 behoorde eveneens tot de werken die in 2015 gestolen werden. We weten helaas niet wie het kind is dat Caroto heeft geschilderd. Er wordt wel verondersteld dat het kind aan het syndroom van Angelman heeft geleden. De tekening die het in de hand houdt, zou een zelfportret kunnen zijn.

Andere schilders van wie het museum werken bezit zijn onder meer:

• Domenico Morone (ca. 1442-1518);
• Liberale da Verona (ca. 1445-1530);
• Francesco Francia (ca. 1447-1517);
• Vittore Carpaccio (ca. 1465-1526);
• Alessandro Bonvicino (ca. 1498-1554/64), bijgenaamd Il Moretto;
• Peter Paul Rubens (1577-1640);
• Bernardo Strozzi (1581-1644);
• Luca Giordano (1632-1705).

Hieronder vindt de lezer een aantal van deze werken.

Noot

[1] Het kasteel van de Visconti’s werd op zijn beurt vervangen door een Oostenrijkse kazerne, gebouwd tussen 1852 en 1858.