Rome: Villa Farnesina

Villa Farnesina.

Precies tegenover het Palazzo en de Galleria Corsini staat een mooie, vijfhonderd jaar oude Renaissancevilla met enkele van de prachtigste fresco’s in heel Rome. Ik doel op de Villa Farnesina, gebouwd tussen 1506 en 1510. Veel borden in Trastevere wijzen de weg naar de villa en geven aan dat de bezoeker daar affreschi di Raffaello kan vinden, fresco’s van de beroemde Italiaanse Renaissanceschilder Raffaello Sanzio (1483-1520), in Nederland beter bekend als Rafaël. De villa is ontworpen door Baldassare Peruzzi (1481-1536), een schilder en architect uit een klein stadje nabij Siena, die in 1503 naar Rome kwam en daar begon als hoofdassistent van de beroemde architect Bramante (de eerste architect van de nieuwe Sint Pieter). De opdracht voor de bouw van de villa werd gegeven door Agostino Chigi (1466-1520), een steenrijke bankier en beschermheer van de kunsten uit Siena. In 1577 werd de villa verworven door kardinaal Alessandro Farnese, hetgeen de naam ‘Villa Farnesina’ verklaart.

Loggia van Galatea

Loggia van Galatea.

Het ontwerp van de villa is tamelijk simpel. Het gebouw bestaat uit een centraal gedeelte en twee parallelle vleugels. Slechts een handjevol kamers is opengesteld voor toeristen. Deze starten hun bezoek doorgaans in de Loggia van Galatea. Hoewel de villa haar roem grotendeels dankt aan de fresco’s van Rafaël, werden veel fresco’s door anderen uitgevoerd, bijvoorbeeld door Peruzzi zelf of door de Venetiaanse schilder Sebastiano del Piombo (1485-1547). Daarnaast werden veel van de aan Rafaël toegeschreven fresco’s in werkelijkheid uitgevoerd door medewerkers van zijn atelier, en niet noodzakelijkerwijs door de meester zelf.

Het staat echter vast dat Rafaël het bekendste en indrukwekkendste fresco in de Loggia van Galatea persoonlijk schilderde. Ik heb het dan uiteraard over de Triomf van Galatea. Galatea was een van de Nereïden, de 50 dochters van de zeegod Nereus. Zij staat centraal op het fresco afgebeeld, in een schelp die getrokken wordt door twee dolfijnen. Aan de linkerkant probeert een triton wiens hoofd is bedekt met zeewier een zeenimf te ontvoeren. Rechts blaast een andere triton op zijn hoorn terwijl in de lucht drie eroten hun boog richten. Galatea werd begeerd door de cycloop Polyphemos. Deze treft men aan op een fresco boven de deur, links van de Triomf van Galatea. Dit fresco werd gemaakt door Del Piombo. Volgens de overlevering maakte Rafaël geen gebruik van een vrouwelijk model toen hij Galatea schilderde. Omdat er geen vrouwen in Rome te vinden zouden zijn die mooi genoeg waren om als model voor Galatea te poseren, zou hij een beeld van een vrouw hebben gebruikt dat zich in zijn hoofd had gevormd. Of dit verhaal nu waar is of niet, de Galatea van Rafaël is beslist volmaakt en een hoogtepunt van Renaissancistische vrouwelijke schoonheid.

De Triomf van Galatea.

Polyphemos – Sebastiano del Piombo.

Baldassare Peruzzi was verantwoordelijk voor de fresco’s op het plafond met de horoscoop van Agostino Chigi; Del Piombo schilderde op zijn beurt de voorstellingen in de lunetten in de Loggia, behalve het portret in zwart-wit van een jongeman die naar binnen gluurt. Volgens een oude traditie zien we hier het hoofd van Michelangelo. De beroemde beeldhouwer, schilder en architect was met een list de villa binnengekomen om het werk van zijn collega en rivaal Rafaël te bewonderen. Nadat hij het werk had bekeken, liet hij zijn visitekaartje achter door zijn gezicht in een van de lunetten te schilderen. Rafaël herkende de hand van Michelangelo direct en liet het fresco ongemoeid. Het is een mooi verhaal, maar het is zeker niet waar. Het fresco is in werkelijkheid geschilderd door Peruzzi, die ook de mythologische scènes op het plafond voor zijn rekening nam. Deze tonen de stand van de hemellichamen ten tijde van Chigi’s geboorte in november 1466. In een van de scènes zien we de Griekse held Perseus. Hij grijpt de Gorgo Medusa bij de haren en staat op het punt haar te onthoofden. Rondom de figuren bevinden zich verschillende sterren, allemaal vermoedelijk onderdeel van de horoscoop van Chigi.

Peruzzi’s gezicht van een jongeman.

Horoscoop van Agostino Chigi.

Loggia van Cupido en Psyche

De enorme plafondfresco’s in deze loggia werden in 1517 en 1518 ontworpen en uitgevoerd door Rafaël en zijn atelier. Ze vertellen het verhaal van de liefde tussen een sterfelijke vrouw, Psyche, en de god Cupido (of Amor; Eros in het Grieks). Het eerste plafondfresco stelt het Huwelijk van Cupido en Psyche voor, het tweede de Vergadering van de Goden.

Huwelijk van Cupido en Psyche.

Vergadering van de Goden.

De drie Gratiën.

De meeste personages op het tweede fresco zijn gemakkelijk herkenbaar. Jupiter (Zeus in het Grieks) is gezeten op een adelaar, met zijn voet op een globe. Voor hem staat Cupido (Eros), die steun krijgt van zijn moeder Venus (Aphrodite). Cupido bepleit zijn zaak en die van Psyche voor de oppergod. Rechts van Jupiter zien we zijn vrouw Juno (Hera) met een pauw, zijn dochter Diana (Artemis) met een wassende maan in haar haar en zijn dochter Minerva (Athene) met een helm en speer. Links staan de oorlogsgod Mars (Ares) met helm en speer, en twee bebaarde goden met drietanden, mogelijk Triton en zijn vader Neptunus (Poseidon). Tussen Venus en Cupido kunnen we nog net de driekoppige hellehond Cerberus (Kerberos) zien. Psyche staat helemaal links in de voorstelling. Ze krijgt van Mercurius (Hermes) een kom aangereikt gevuld met ambrozijn, de drank van de goden. Het drinken ervan zal haar onsterfelijk maken.

Een beroemd onderdeel van de fresco’s in deze loggia is de schildering van de drie Gratiën. Rafaël schilderde de dame links persoonlijk en gebruikte daarvoor dit keer – anders dan bij Galatea – een model. Dit model was niet zijn eigen minnares Margarita Luti, die bekend stond als La Fornarina (“de bakkersdochter”; haar beroemde portret hangt in het Palazzo Barberini). In haar plaats maakte hij gebruik van de diensten van ene Imperia, de minnares van Agostino Chigi en een beroemde courtisane in het Rome van die tijd. Haar schoonheid was legendarisch (zie Rome: San Gregorio Magno al Celio). De rest van het fresco is het werk van Giulio Romano (1499-1546), een leerling van Rafaël.

Bezoekers moeten zich realiseren dat de loggia oorspronkelijk een open ruimte was. Een Romein in de zestiende eeuw kon de loggia zo vanuit de tuin binnenlopen zonder deuren te hoeven openen. De loggia is nu afgesloten, wat waarschijnlijk ook beter is voor de kwetsbare fresco’s binnen. Die worden nu niet meer blootgesteld aan wisselende atmosferische omstandigheden, wat een desastreus effect kan hebben op de verf.

Salone delle Prospettive

Vanuit de Zaal met de Fries met fresco’s over de twaalf werken van Hercules kan de bezoeker naar de eerste verdieping gaan en de kunst in de Salone delle Prospettive (de Salon van de Perspectieven) bewonderen. Deze salon werd gebruikt voor feesten en banketten. Hier vierde Agostino Chigi zijn bruiloft in 1519. Ook zou deze ruimte de locatie kunnen zijn geweest van een banket van ongeveer anderhalf jaar eerder waarvoor zelfs Paus Leo X was uitgenodigd. Bij die gelegenheid aten Chigi en zijn gasten van borden gemaakt van goud en zilver. Chigi was fabelachtig rijk en wilde dat iedereen dat kon zien. Toen het banket was afgelopen liet hij alle borden, alle bekers en al het bestek in de rivier de Tiber gooien, tot verbazing van de aanwezige gasten. Maar Chigi was niet dom. Wat zijn gasten niet wisten, was dat hij onder water netten had gespannen, zodat zijn personeel alles weer gemakkelijk uit het water kon vissen.

Salone delle Prospettive.

De fresco’s in de Salone delle Prospettive zijn van de hand van Peruzzi, die op de muren een beroemde trompe-l’oeil schilderde. Deze bestaat uit vier Dorische nepzuilen en een uitzicht op het zestiende-eeuwse Rome dat eveneens nep is, maar niettemin zeer interessant. We zien bijvoorbeeld herkenningspunten als de Torre delle Milizie. Na Chigi’s dood in 1520 werd de villa kennelijk niet meer gebruikt, totdat ze in 1577 werd verworven door Alessandro Farnese. Restauraties in de twintigste eeuw hebben een inscriptie blootgelegd die Duitse huurlingen tijdens de beruchte Sacco di Roma van 1527 hebben achtergelaten. Troepen van Keizer Karel V bezetten en plunderden toen de Eeuwige Stad. Deze huurlingen – de zogenaamde Landsknechten – waren minstens een jaar in de villa gelegerd. De inscriptie noemt namelijk het jaar 1528. De tekst is in het Duits en luidt:

“Was sol ich schreiben und nit lachen die La[nz]knecht habenn den babst lauffen machen.”
(“Waarom zou ik schrijven en niet lachen; de Landsknechten hebben de Paus op de vlucht gejaagd.”)

16e-eeuwse graffiti.

Chigi’s slaapkamer

Vanuit de grote zaal komt de bezoeker in de volgende kamer, te weten Chigi’s slaapkamer. Naar het grote fresco op de noordelijke muur wordt deze ruimte meestal de Kamer van de Bruiloft van Alexander en Roxane genoemd. Dit fresco en het werk op de oostelijke muur werden geschilderd door Giovanni Antonio Bazzi (1477-1549), die ook bekendstond als Il Sodoma. Op de westelijke muur vinden we een derde fresco. Dat is echter – sit verbo venia – foeilelijk en evident geen werk van Sodoma. Het fresco stelt de jonge Alexander voor die zijn strijdros Bucephalus temt. De kunstenaar is onbekend, maar hem een kunstenaar noemen is eigenlijk een belediging voor de kunst.

Alexander en Roxane.

De fresco’s van Sodoma zijn daarentegen van uitstekende kwaliteit. Het fresco op de noordelijke muur toont de Macedonische koning Alexander de Grote en zijn wederhelft, de Baktrische prinses Roxane (zie hierboven). De pasgehuwden worden omringd door eroten, waarvan sommige Alexander richting het bed duwen en trekken. Roxane is reeds ontkleed en zit op de rand van het bed, wachtend tot Alexander naast haar komt liggen. Helemaal rechts staan Alexanders boezemvriend en vermeende geliefde Hephaestion (bijna naakt) en de Griekse god van het huwelijk Hymenaios met een toorts. Het andere fresco toont de grootmoedigheid van Alexander jegens de moeder en dochters van de Perzische koning Darius, die eerder door Alexander is verslagen in de strijd. De vrouw die voor Alexander knielt, is Sisygambis, moeder van Darius. Onder de dochters bevindt zich mogelijk de Perzische prinses Stateira, met wie Alexander later in het huwelijk zou treden. Roxane en Stateira hadden een bloedhekel aan elkaar. De eerstgenoemde doodde dan ook haar rivale na Alexanders dood in Babylon in 323 BCE.

Grootmoedigheid van Alexander de Grote.

Bronnen

  • Capitool Reisgidsen Rome, 2009, p. 220-221;
  • Luc Verhuyck, SPQR. Anekdotische reisgids voor Rome, p. 314-317;
  • Villa Farnesina website.

Bijgewerkt 27 oktober 2024.

11 Comments:

  1. Pingback:Rome: Santa Maria dell’Anima – – Corvinus –

  2. Pingback:Rome: San Pietro in Montorio – – Corvinus –

  3. Pingback:Rome: Villa Farnesina – – Corvinus –

  4. Pingback:Rome: Castel Sant’Angelo – – Corvinus –

  5. Pingback:Rome: Santa Maria del Popolo – – Corvinus –

  6. Pingback:Florence: Botticelli in de Uffizi – – Corvinus –

  7. Pingback:Rome: San Gregorio Magno al Celio – – Corvinus –

  8. Pingback:De mozaïeken van Ostia – – Corvinus –

  9. Pingback:Mantova: Palazzo Te – – Corvinus –

  10. Pingback:Casale Monferrato: San Domenico – – Corvinus –

  11. Pingback:Siena: Palazzo Pubblico en Museo Civico – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.