Maarten (of Maerten) Harpertszoon Tromp (1598-1653) was de eerste Nederlandse admiraal die de liefkozende bijnaam Bestevaêr (‘grootvadertje’) verwierf. Michiel de Ruyter (1607-1676) was de tweede en laatste. Het is heel verleidelijk om de twee opperbevelhebbers met elkaar te vergelijken en te bediscussiëren welke van de twee de grootste was. Maar eigenlijk is dat appels met peren vergelijken. Hoewel ze qua leeftijd minder dan tien jaar verschilden, behoorden ze evident tot andere generaties. De carrière van De Ruyter bij de marine begon in feite pas toen die van Tromp door zijn sneuvelen tegen de Engelsen bruut eindigde. Als de vergelijking tussen de twee dan toch moet worden gemaakt, dan kan worden opgemerkt dat het Tromp het in zekere zin moeilijker had dan De Ruyter. Waar de laatstgenoemde dankzij raadpensionaris Johan de Witt kon beschikken over een moderne vloot van echte oorlogsschepen, moest Tromp het nog voornamelijk doen met veel kleinere omgebouwde koopvaarders, die ook veel minder vuurkracht hadden.
Maarten Tromp werd geboren in Brielle, de stad die op 1 april 1572 door de Watergeuzen was ingenomen in naam van de Prins van Oranje. Deze gebeurtenis gaf het stadje een zekere status tijdens de opstand tegen het Spaanse gezag. Tromp ging al op jonge leeftijd naar zee en maakte als negenjarige de beroemde zeeslag bij Gibraltar op 25 april 1607 mee. Van een afstandje dan, want het schip van zijn vader Harpert Tromp was buiten de baai gebleven. Drie jaar later sneuvelde vader Tromp in een confrontatie met een Engelse kaper en werd zoon Maarten gevangen genomen. Als kajuitjongen moest hij dwangarbeid verrichten, een lot dat hem in 1621-1622 opnieuw trof toen hij gevangen werd genomen door kapers uit Tunis en als ‘christenslaaf’ werd opgebracht. Onder onduidelijke omstandigheden werd Tromp weer vrijgelaten, waarna hij als kapitein van de Groene Draeck, het vlaggenschip van admiraal Piet Hein, zijn eerste sporen verdiende.
Tussen 1629 en 1637 vocht Tromp met wisselend succes tegen de Duinkerker kapers, waarna in het laatstgenoemde jaar een promotie tot luitenant-admiraal volgde. Mede dankzij de tactiek van het varen in kiellinie boekte de vloot van de Republiek vervolgens grote successen. Het jaar 1639 was werkelijk een triomfjaar. In de zeeslag bij Duinkerken op 18 februari 1639 vernietigde de vloot van Tromp een veel grotere Duinkerker vloot. Hiervoor werd de admiraal zowel door de Staten-Generaal als door de Franse koning Lodewijk XIII beloond. De laatste benoemde hem tot ridder in de prestigieuze Orde van Sint-Michiel. Tussen 15 september en 21 oktober van hetzelfde jaar eindigde de zeeslag bij Duins tegen de Spanjaarden – de ‘Tweede Armada’ – eveneens in een klinkende zege voor de Nederlanders. Minder succes had Tromp tijdens de eerste zeeoorlog met Engeland (1652-1654). Mede door de slechte staat van de Nederlandse vloot, en de zeer goede van die van de Engelsen, dreigde die oorlog op een nederlaag voor de Republiek uit te draaien. Tromp werd zelfs vervangen door zijn stadgenoot Witte de With (1599-1658), maar die bakte er niets van en leed in oktober 1652 bij De Hoofden een zware nederlaag.
Gisant van Maarten Tromp, met de signatuur van Rombout Verhulst.
Nu De With incompetent was gebleken, konden de Staten-Generaal niets anders doen dan Tromp zijn positie terug te geven. Het leidde tot een overwinning bij Dungeness (10 december 1652), maar de kwaliteit van de Nederlandse schepen bleef zorgelijk. Het volgende jaar leed Tromp nederlagen in de Driedaagse Zeeslag (28 februari-2 maart 1653), de zeeslag bij Nieuwpoort (12-13 juni 1653) en uiteindelijk de zeeslag bij Ter Heide (8-10 augustus 1653). Tijdens dat laatste treffen werd Tromp dodelijk getroffen door een musketschot. Zijn opvolging was een problematische aangelegenheid. De With was natuurlijk geen optie, Michiel de Ruyter wilde niet en Tromps jonge zoon Cornelis (1629-1691) wilde juist veel te graag. Als compromiskandidaat werd de cavalerieofficier Jacob van Wassenaer Obdam (1610-1665) naar voren geschoven. Die hield het met meer geluk dan wijsheid nog bijna twaalf jaar vol, tot aan zijn sneuvelen in de zeeslag bij Lowestoft tijdens de tweede zeeoorlog met Engeland.
Oude Kerk te Delft.
In september 1653 werd Tromp begraven in de Oude Kerk in Delft.[1] De Staten-Generaal hadden al kort na zijn sneuvelen besloten dat de admiraal net als zijn voorganger Piet Hein een prachtig marmeren praalgraf in deze kerk zou krijgen. Het is niet duidelijk waarom dat in Oude Kerk moest komen te staan, want anders dan Piet Hein had Maarten Tromp niet in Delft, maar in Den Haag gewoond. Mogelijk was het de bedoeling om van de Oude Kerk een mausoleum voor gesneuvelde Nederlandse vlootvoogden te maken, maar na Tromp zijn er geen admiraals meer in deze kerk begraven.
Het praalgraf van Tromp kwam pas in 1658 gereed. Bij de verwezenlijking ervan waren Jacob van Campen (1596-1657), Rombout Verhulst (1624-1698) en Willem de Keyser (1603-na 1674) betrokken. Eerder had ook Pieter Post (1608-1669) een rol bij het project gehad, maar die gaf de opdracht kennelijk door aan Van Campen. Het algemeen ontwerp van het praalgraf is van Van Campen. Rombout Verhulst beeldhouwde de liggende witmarmeren gestalte (gisant) van Tromp en signeerde die ook. De overledene rust met zijn hoofd op een kanon. In zijn rechterhand houdt hij de commandostaf van een admiraal vast, met zijn linkerhand beroert hij een onderscheiding, mogelijk de genoemde Orde van Sint-Michiel. Onder Tromp zien we een reliëf met de zeeslag bij Ter Heide, gebeeldhouwd door Willem de Keyser. De gesneuvelde admiraal moest enige jaren op zijn monument wachten, maar niet zo lang als zijn weduwe Cornelia Teding van Berckhout op de uitkering waarop zij recht had. Pas nadat ze in maart 1661 bij de Staten-Generaal had geklaagd, gingen de admiraliteiten van Amsterdam en Rotterdam tot actie en uitbetaling over.
Dit is deel 7 in de serie ‘Grafmonumenten’.
Noot
[1] Zie voor het navolgende Ronald Prud’homme van Reine, Zeehelden, p. 70-72.