Rome: San Marco Evangelista al Campidoglio

De San Marco, van voren gezien. De klokkentoren (nauwelijks zichtbaar) dateert van 1154.

De San Marco zou wel eens een van de oudste kerken in Rome kunnen zijn. Volgens de traditie werd de kerk gesticht in het jaar 336 tijdens het pontificaat van Paus Marcus. Dat pontificaat duurde maar heel kort: Marcus was paus van 18 januari tot 7 oktober. Als hij dus inderdaad verantwoordelijk was voor de stichting van de San Marco, dan moet deze in 336 hebben plaatsgevonden. Hoewel Paus Marcus op enig moment heilig werd verklaard en dus als ‘San Marco’ de geschiedenis ingegaan is, is de kerk natuurlijk niet aan hem gewijd, maar aan Marcus de Evangelist. Vandaar ook de volledige naam van de kerk: San Marco Evangelista al Campidoglio, waarbij de term ‘Campidoglio’ naar de nabijgelegen Capitolijnse heuvel verwijst.

Paus Marcus nam een Romeins huis over dat op deze plek stond en vormde het om tot een kerk. De kerk werd vele malen verbouwd, waarbij tijdens de pontificaten van Gregorius IV (827-844) en vooral Paulus II (1464-1471) belangrijke renovaties werden uitgevoerd. Paulus II werd in 1417 in Venetië geboren als Pietro Barbo. Deze Venetiaan was kardinaal-priester van de kerk toen hij in 1455 met de restauratie ervan begon, een restauratie die hij voortzette toen hij negen jaar later tot paus werd gekozen. Barbo was verantwoordelijk voor het toevoegen van de huidige façade van de kerk, en tevens – nog belangrijker – voor de bouw van het naastgelegen Palazzo Venezia, een stadspaleis dat de kerk van San Marco bijna geheel omringt.

Na voltooiing werd het Palazzo Venezia eerst de pauselijke residentie en vervolgens, in 1564, de ambassade van de Republiek Venetië. De San Marco werd daarmee de nationale kerk van de Venetianen in Rome, wat nauwelijks verbazing zal wekken omdat Marcus de Evangelist de beschermheilige van Venetië is. De San Marco heeft nog steeds een sterke band met Venetië, ook al ging de Republiek Venetië in 1797 ter ziele. Venetië heeft natuurlijk ook haar eigen basiliek van San Marco. U hebt er wellicht wel eens van gehoord…

Het schip van de kerk.

Interieur

Het kerkinterieur is grotendeels in Barokstijl uitgevoerd. Het is het resultaat van renovaties in de zeventiende en achttiende eeuw. Opvallend is dat achter de rij zuilen in rood en geel aan beide zijden van het middenschip ook nog een rij vierkanten pilaren staat. De kerk had voorheen een Cosmatenvloer, die kan worden toegeschreven aan Barbo’s renovatie in de vijftiende eeuw. Slechts een deel ervan is bewaard gebleven. De huidige vloer bestaat grotendeels uit wit en donkergrijs marmer. De kerk heeft verder een indrukwekkend cassetteplafond. Het is gemaakt van hout en is tamelijk spectaculair. Mogelijk gaat het, samen met het plafond van de Santa Maria Maggiore, om het oudste bewaard gebleven houten plafond in een Romeinse kerk.

Het mooiste deel van de kerk is echter naar mijn bescheiden mening het apsismozaïek in Byzantijnse stijl uit de negende eeuw. Je betaalt een euro om het licht aan te doen. Omdat ze is omringd door het Palazzo Venezia, is de San Marco een vrij donkere kerk, dus extra licht is wel nodig om het mozaïek in volle glorie te kunnen bewonderen. In de schelp van de apsis zien we Jezus Christus in het midden, gekleed in een gewaad van purper en goud, met de hand van God boven hem. Hij is de alfa en de omega. Christus wordt geflankeerd door drie figuren aan elke kant. Links zien we – van links naar rechts – Paus Gregorius IV, Marcus de Evangelist en de nogal obscure Sint Felicissimus (deze zou volgens een kerktraditie in 258 de marteldood zijn gestorven). Paus Gregorius houdt een miniatuurmodel van de kerk in zijn handen en heeft een blauwe nimbus rond zijn hoofd, hetgeen aangeeft dat hij nog in leven was toen het mozaïek werd gemaakt, ergens tussen 827 en 844. Rechts zien we – wederom van links naar rechts – Paus Marcus, de nogal obscure Sint Agapitus en Sint Agnes (291-304), de enige vrouw in de voorstelling. In het onderste gedeelte van de schelp zien we het Lam Gods met zes lammeren aan elke kant.

Negende-eeuws apsismozaïek.

Terwijl het apsismozaïek van een kerk als Santa Cecilia in Trastevere deels werd vernield tijdens ‘renovaties’ en dus ooit veel groter is geweest, lijkt het mozaïek in de San Marco nog geheel intact te zijn. Op de boog kunnen we nog vijf tondi bewonderen. In de middelste is wederom Jezus Christus afgebeeld, maar gek genoeg lijkt hij een iets andere baard te hebben dan de Christus onder hem (de baard lijkt enigszins afgerond te zijn aan de onderkant, waar de lagere Christus een beetje een puntbaard heeft). De andere tondi bevatten symbolische representaties van de vier Evangelisten. Van links naar rechts zien we:

  • een stier (Lucas);
  • een mens (Mattheus);
  • een adelaar (Johannes);
  • een leeuw (Marcus).

Helemaal links en rechts zijn dan nog de apostelen Paulus en Petrus afgebeeld.

Paus Gregorius IV, Marcus de Evangelist en Sint Felicissimus.

Paus Marcus, Sint Agapitus en Sint Agnes.

Het Lam Gods met de vier rivieren uit Genesis 2:11-14.

Madama Lucrezia.

Net buiten de San Marco, in een hoekje aan de linkerkant, treffen we Madama Lucrezia aan, een van de zes sprekende beelden van Rome. De andere zijn Pasquino (de beroemdste), Marforio, Abt Luigi, Il Babuino, en Il Facchino. Lucrezia is de enige dame in het gezelschap. Het lijkt erop dat ze ooit een standbeeld van de godin Isis is geweest, of misschien een priesteres van Isis, maar het feit dat het gezicht van het beeld zwaar verweerd is, maakt een positieve identificatie onmogelijk. Natuurlijk spraken deze beelden niet écht: ze werden gebruikt als prikborden. Anonieme auteurs prikten satirische teksten en gedichten op de beelden, waarin vaak kritiek werd geuit op de (pauselijke) autoriteiten.

Bronnen

  • Capitool Reisgidsen Rome, 2009, p. 75;
  • Luc Verhuyck, SPQR. Anekdotische reisgids voor Rome, p. 152;
  • San Marco op Churches of Rome Wiki.

Update 30 januari 2022: nieuwe afbeeldingen toegevoegd.

7 Comments:

  1. Pingback:Rome: Santa Maria sopra Minerva – – Corvinus –

  2. Pingback:Rome: Santa Maria in Trastevere – – Corvinus –

  3. Pingback:Rome: Santa Maria in Via Lata – – Corvinus –

  4. Pingback:Rome: Santa Costanza – – Corvinus –

  5. Pingback:Rome: Palazzo Venezia – – Corvinus –

  6. Pingback:Rome: San Marco Evangelista al Campidoglio – – Corvinus –

  7. Pingback:Orvieto: San Domenico – – Corvinus –

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.