Rome: San Giorgio in Velabro

De San Giorgio in Velabro.

Het is niet gemakkelijk om uit te leggen waarom een toerist in Rome de San Giorgio in Velabro zou moeten bezoeken. Veel interessants is er niet te zien. De architectuur is klungelig, binnen zijn geen kunstschatten te vinden en het enige wat je als ‘kunst’ zou kunnen bestempelen – het apsisfresco – is eigenlijk maar van middelmatige kwaliteit. De bekendheid van de kerk berust waarschijnlijk voornamelijk op het feit dat ze in 1993 het slachtoffer werd van een terroristische aanslag. Een door de Maffia geplaatste bom richtte toen zware schade aan de gevel aan.

En toch heb ik levendige herinneringen aan mijn bezoek aan de kerk in november 2013, zo’n 20 jaar na de aanslag van de Maffia. Mijn vriend en ik hadden de kerk voor onszelf. De San Giorgio stond niet eens op ons lijstje, maar toen we er voorbijliepen op weg naar het Forum Romanum móesten we gewoon even naar binnen. Er was geen toezichthouder, conciërge of koster te bekennen. Het licht in de kerk was mooi, de sfeer sereen. De sobere stijl en het simplisme van de kerk waren erg aangenaam, hoewel deze uitstraling eerder modern dan middeleeuws is (zie hieronder). Ook al hadden we wel eens betere apsisfresco’s gezien, het fresco in de San Giorgio is interessant genoeg om er eens een minuut of twee bij stil te staan. Samenvattend: de kerk heeft misschien niet de ‘looks’, maar zeker wel de ‘feel’.

Interieur van de kerk.

Geschiedenis

De stichting van de kerk wordt doorgaans toegeschreven aan Paus Leo II, die minder dan een jaar paus was tussen 682 en 683. San Giorgio kennen we in Nederland als Sint Joris. Hij was een Romeinse soldaat die tijdens de regering van keizer Diocletianus de marteldood stierf (vroege vierde eeuw). De legende over Sint Joris als drakendoder behoeft geen verdere introductie. Het kruis van Sint Joris (Saint George’s Cross) siert thans de Engelse vlag.

Het is niet duidelijk of de kerk vanaf het begin aan deze heilige is gewijd. Het is mogelijk dat ze aanvankelijk aan Sint Sebastiaan was gewijd en dat Sint Joris werd toegevoegd toen zijn overblijfselen naar de kerk werden overgebracht tijdens het pontificaat van Paus Zacharias (741-752). Sint Joris is een echte ‘oosterse’ heilige: hij groeide daar op en stierf er, het doden van de draak vond plaats in Berytus (het moderne Beiroet), zijn naam is Grieks (Georgios) en zijn cultus is altijd immens populair geweest in Oosters-Orthodoxe landen. Toch is het niet onlogisch om een vroegmiddeleeuwse kerk gewijd aan Sint Joris in het Westen te vinden: in dit deel van Rome woonde in de achtste eeuw een grote Griekse gemeenschap, Rome was toen onderdeel van het Oost-Romeinse Rijk en de pausen waren trouwe onderdanen van de keizer in Constantinopel en zijn vertegenwoordiger in Ravenna.

Arco degli Argentari.

Het ‘Velabro’-gedeelte verwijst naar het Velabrum. De oorsprong van deze naam is duister, maar het Velabrum was een moeras tussen de Aventijn in het zuiden en de Palatijn en Capitolijn in het noorden (zie Rome: Santa Maria in Cosmedin voor een kaart). De kerk bevindt zich nabij de oude groentemarkt (Forum Holitorium) en veemarkt (Forum Boarium) van Rome. Sterker nog, de zogenaamde Arcus Argentariorum – Arco degli Argentari in het Italiaans -, die deels in de westelijke muur van de San Giorgio is ingebouwd, was waarschijnlijk een rijkversierde poort die toegang gaf tot het Forum Boarium. Deze poort is veel ouder dan de kerk zelf. Ze werd in 204 door geldwisselaars gebouwd ter ere van keizer Septimius Severus en zijn gezin. De binnenste versieringen van de poort toonden de keizer, zijn vrouw Julia Domna, zijn zonen Caracalla en Geta en misschien ook Caracalla’s vrouw Fulvia Plautilla en zijn schoonvader Plautianus. Caracalla liet de afbeeldingen van Geta (en van zijn vrouw en schoonvader als zij er ook tussen stonden) verwijderen nadat hij zijn broer in 211 had vermoord. Op de afbeelding hierboven kan men de boog links van de kerk zien. Zie ook de afbeelding rechts.

Interieur

Een ietwat merkwaardig kenmerk van de kerk is dat de muren niet recht lopen. De kerk heeft in feite de vorm van een trapezium (Google Earth maakt dit duidelijk). De klokkentoren werd in de twaalfde of dertiende eeuw aan de kerk toegevoegd. Het kerkinterieur is zeer sober. Dit is het resultaat van een renovatie die tussen 1923 en 1926 werd uitgevoerd. Het idee was om de kerk weer een middeleeuwse uitstraling te geven. Dit hield mede in dat alle monumenten, kapellen en overige versieringen uit de kerk werden verwijderd. Het formidabele Churches of Rome Wiki merkt hierover terecht op:

”It should be remembered that the present simple ambience of the interior is not mediaeval, but modern and the result of one man’s interpretation of the church’s architectural history.”

Apsisfresco door Cavallini of zijn school.

Het fresco in de apsis is lang toegeschreven aan de beroemde Florentijnse schilder en architect Giotto (1266-1337), maar tegenwoordig wordt gedacht dat het is gemaakt door zijn tijdgenoot Pietro Cavallini (1259-1330) of iemand van diens school. Het is echter zeker niet van dezelfde kwaliteit als Cavallini’s fresco’s in de Santa Cecilia in Trastevere of als zijn mozaïeken in de Santa Maria in Trastevere. In het midden van het fresco staat Jezus Christus. Rechts staan Petrus en Sint Sebastiaan, die eveneens soldaat in het Romeinse leger was en ook als zodanig is gekleed. Links zien we de Maagd Maria en Sint Joris. Laatstgenoemde rijdt op een prachtig wit paard en draagt zijn strijdbanier met het bekende rode kruis. Een deel van de strijdbanier bevindt zich tussen de relikwieën die de kerk bezit, net als de schedel van Sint Joris en een deel van zijn speer.

Bronnen

• Luc Verhuyck, SPQR. Anekdotische reisgids voor Rome, p. 129;
• San Giorgio in Velabro op Churches of Rome Wiki.